150 yıl ayakta kaldı, adayla birlikte suya gömüldü! ‘İstanbul zelzelesiyle tekrar yaşanabilir’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Bizans ve Osmanlı imparatorluklarının başşehri olan, binlerce kültüre mesken sahipliği yapan İstanbul, tarih boyunca birçok defa büyük zelzele atlattı. Bu süreçte birçok kıymetli yapısını ve zenginliğini kaybeden İstanbul’un etrafındaki adalar da sular altında kaldı. Bostancı ve Maltepe ortasında yer alan ve kıyıdan çok da uzakta olmayan Vordonisi adaları da Bizans Devri’nde yitirdiğimiz adalardan biriydi. Üzerinde kilise bulunan ada bugün Marmara Denizi’nin suları altında kalıntı formunda görülse de asırlar öncesinde değerli bir dini merkezdi. ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, kayıp adanın gizemiyle ilgili çarpıcı bilgiler verdi.

Denizciler ortasında ‘Manastır Kayalıkları’ olarak bilinen adanın öyküsü 800’lü yıllara dayanıyor.

Tarihi kayıtlara ve sarsıntı uzmanlarının tahliline nazaran her 250 yılda bir büyük sarsıntılarla sarsılan İstanbul’da 800’lü yılların ortasında özel bir manastır inşaatı için hareketlilik başlamıştı. Ruhban okullarının kurucusu ve İoannis Hrisostomos’tan sonra en güçlü ve tesirli Konstantinopolis Patriği kabul edilen Fotios vazifeye geldiği 858’de Marmara Denizi’nin 10’uncu adası olan Vordonos Adası’na bir manastır inşa ettirmek istemişti. Anadolu Yakası’nda kıyıdan çok da uzak olmayan kaya tabanlı adaya inşa ettirilen manastır, onlarca yıl dini bir merkez oldu. Lakin manastırı ve üzerine inşa edildiği adayı bekleyen berbat sona yaklaşık 150 yıl vardı. 1010 yılında aletsel data olmamasına karşın verdiği hasara bakılarak 7.5 büyüklüğünde olduğu iddia edilen sarsıntı manastırın da sonu oldu.

‘ANADOLU’DA BATMA OLMUYOR’

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, adanın tarihi ve sular altında kalmasıyla ilgili çarpıcı bilgiler paylaştı. Prof. Dr. Yalçıner Japonya’dan örnekler vererek adanın batışını şu sözlerle açıkladı:

“1010 yılında meydana gelen sarsıntı Marmara Denizi’nde Prens Adaları tarafından geçen Kuzey Anadolu Fayı’nın kuzeyinde olan bir sarsıntıydı. Büyüklüğü için data vermek güç zira aletsel data yok. Net olmamakla birlikte 7.5 büyüklüğünde olduğu da söylenebilir. Vordonos’ta sığlık ve kayalık olan yere kilise inşa edilmiş, sarsıntı olunca da orada oturma olmuş. Böylelikle yıkıntılarla birlikte ada suyun altında kalmış ve manastırın yenisi de yapılmamış. Lakin ‘batma’ denebilmesi için metrelerce çökme olması gerekiyor. Anadolu’da batma olmuyor. Japonya’da ise 38 metre deniz tabanı zıplayarak belirli batmalara sebep olmuştu. Alışılmış o zelzelenin büyüklüğü 9’du.”

İstanbul’un batan adası Vordonos’taki ömrü çok da uzun olamayan manastır, sarsıntılarla yıkılmadan evvel sürgün hayatını orada geçiren ve 88 yaşında hayatını kaybeden Fotios’a da mezar oldu.

3 metre derinlikteki sular altında kalan, üzerinde Aziz Neophytos ismine inşa edilen bazilika bulunan ada 2014 yılında keşfedildi.

BATAN TEK ADA VORDONOS DEĞİL

Her noktası zelzelelerle sarsılan Türkiye’de ‘batan’ tek ada Vordonos Adası değil. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner’in paylaştığı bilgilere nazaran, Marmara Denizi’nden geçen Kuzey Anadolu Fay Çizgisi’nin güney kolunun ürettiği zelzeleyle sular altında kalan bazilikanın bulunduğu İznik Gölü’ndeki ada da onlardan biri. Yine aletsel bilgilerin olmaması nedeniyle 740 yılında büyüklüğü net olarak bilinmeyen bir zelzeleyle İznik Gölü’nde kıyıdan 50 metre açıkta ve 3 metre derinlikteki sular altında kalan, üzerinde Aziz Neophytos ismine inşa edilen bazilika bulunan ada 2014 yılında keşfedildi. Adanın ve günümüzde enkaz halinde olan bazilikanın sular altında kalmasına ait konuşan Prof. Dr. Yalçıner, bazilikanın 740 zelzelesiyle değil 13. yüzyılda yaşanan bir sarsıntıyla de yıkılmış olabileceğine değindi.

O bazilikanın batışı ve yıkılışı ile ilgili 1235 üzere tarihler de var. Adadaki bazilikanın yıkılmasına sebep olan zelzele 7’nin üzerinde bir büyüklükte olabilir. Sığ suda olan adaya yapılmış yapılar oldukları için bunlar yıkılıyor ve battı diyoruz. Aslında oturmayla yıkılıyor ve kalıntılar dağılıyor. Adalar da böylelikle battı zannediliyor. – Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner

ÇÖKEN ADALAR TIPKI FAY SINIRINDA MI?

Yüzyıllardır sular altında olan adaların hangi sarsıntılarla çöktüğünü pahalandıran Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, Marmara Adası ile ilgili son devirde konuşulan söylentileri de yorumladı. Prof. Dr. Yalçıner, Marmara Adası’nın bir sarsıntı sonucu birtakım kısımlarının sular altında kaldığı tarafındaki argümanlara, “Marmara Adası’nın asıl ismi Mermer Adası’dır. O adada yer özelliklerine bakıldığında bu türlü bir çökme olduğunu hiç duymadım. Heyelanlar olmuş olabilir. Mermer Denizi, yani Marmara da ismini oradan alır. Üç adanın çöktüğü ele alındığında ise üçü de başka faydır. Vordonos’u yıkan şu an sarsıntı olmasını beklediğimiz bölge yani Prens Adaları’ndan Tekirdağ ve Saros’a kadar kuzey koludur. Marmara Adası’nın kuzeyinde düşey atımlı bir fay var. Marmara Adası küçülmese bile heyelanlarla yüzölçümü daralmış olabilir. İznik’ten geçen fay da Kuzey Anadolu’nun güney koludur” sözleriyle açıklık getirdi.

‘DEĞİRMENDERE’DE DOLGU ALAN ÇÖKÜNCE SU ALTINDA KALDI’

Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, sarsıntı münasebetiyle çökme riski olan noktalara dikkat çekti. Dolgu alanların ve limanların batma açısından riskli noktalar olduğunu belirten Prof. Dr. Yalçıner, doğal yollarla oluşan adalarla ilgili ise bu türlü bir riskin olmadığını söz etti. 1999’daki Gölcük Zelzelesi ve 6 Şubat’taki Kahramanmaraş sarsıntılarından de örnekler veren Prof. Dr. Yalçıner, “1999’da Gölcük sarsıntılarıyla Değirmendere’de kıyıda dolgu alanın çökmesiyle o noktaya inşa edilen yapılar çökerek su altında kaldı. Sarsıntıyla alüvyon yer çökünce 80 metrelik kıyı şeridi de yok oldu. Orada yapılar yumuşak yere yapılmıştı. Vordonos’taki manastır ise kayalıklara yapılmıştı, o nedenle çökme olmuş olabilir küçük bir miktar” dedi.

“Türkiye’de çökme olması için 9 büyüklüğünde sarsıntıya gerek yok. Bu taban özelliklerine bağlı bir şey. İskenderun’da 6 Şubat’ta balıkçı barınaklarının olduğu nokta çöktü. Orası da dolgu alandı. Sarsıntıyla 1 metre kadar oturdu ve oraları su bastı. İstanbul’da da dolgu alanların bu türlü bir riski var.” – Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner