86 bin yıllık iz! Çalışmalar sonuç verdi

Çanakkale Çan’a bağlı Bahadırlı köyü hudutları içerisindeki İnkaya Mağarası, 2016 yılında Ankara Üniversitesi, Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Kısmı, Paleoantropoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Özer başkanlığında yapılan ‘Muğla ve Çanakkale Vilayetleri Yüzey Araştırması’ sırasında bulundu. İnkaya Mağarası’nda 2017-2020 yılları ortasında Troya Müze Müdürlüğü başkanlığında, Prof. Dr. Özer’in bilimsel koordinatörlüğünde memleketler arası bir grupla hafriyat çalışmaları yapıldı.

2021 yılından itibaren ise hafriyat İsmail Özer başkanlığında Cumhurbaşkanlığı Kararlı Hafriyat statüsüne çevrildi. İnkaya Mağarası hafriyatları bu yıl Türk Tarih Kurumu dayanaklı hafriyat statüsüne dönüştürüldü. Bu yılki hafriyat çalışmaları 20 kişilik bir takımla sürdürülüyor. Bu yılki hafriyat çalışmalarında Orta Paleolitik Devir’de bölgede yaşamış fosil insanların çakmaktaşı ham unsur ve sıcak su kaynakları nedeniyle uzun müddetli ve ağır bir halde bölgede ikamet ettikleri anlaşıldı.

“ÇANAKKALE’NİN PALEOLİTİK DEVİR AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN ÇOK GÜÇLÜ VİLAYETLERİNDEN BİRİSİ OLDUĞU ANLAŞILDI”

Ankara Üniversitesi, Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Kısmı, Paleoantropoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Özer, mağara hafriyatlarının bilinen öbür kazılardan biraz daha farklı olduğunu belirterek, “Ben öncelikle bir paleoantropolog olarak fosil insan bilimciyim. Bizim misyonumuz bugün yaşamayan fosil insanlara yönelik araştırmalar yapmak, binlerce yıl evvel yaşamış insanların kalıntılarını ya da o bölgede bulunduklarını gösteren çeşitli kalıntılar aracılığıyla yayılım alanlarını tespit etmek. Onun için bu bölgede çalışmalara başladık. Çanakkale’de Paleolitik periyoda ait ispatlar daha evvel çok az biliniyordu. Bizim çalışmalarımızla birlikte aslında Çanakkale’nin Paleolitik periyot açısından Türkiye’nin çok varlıklı vilayetlerinden birisi olduğu anlaşıldı. Şu anda Türkiye’de devam eden çok az mağara hafriyatı var. Bunların büyük bir kısmı güney bölgelerde ağırlaşmış durumda, bir tek İnkaya hafriyatı Batı Anadolu’da devam ettiriliyor. Mağara’nın keşfi sürpriz oldu hepimiz için, bu türlü bir mağaranın varlığı bu bölgede daha evvel bilinmiyordu. Bu alandaki çalışmalarımız bizi Orta Paleolitik Devir’e götürdü. Yani günümüzden 250 bin yıl ile yaklaşık 50 bin yılları ortasında tarihlendiriliyor, Orta Paleolitik Devir. Buluntularımız bize bu devirde insanların burada çok ağır bir halde yaşadığını gösteriyor. Yalnızca mağara alanı değil, aslında etrafta yüzlerce metrekareye yayılmış bir alanda da buluntuları tespit edebiliyoruz. Bu da bize bu periyotta yalnızca mağaranın değil aslında tüm alanın kullanıldığını gösteriyor. Orta Paleolitik Devir açısından bunu nasıl anlıyoruz bunu, o periyot insanlarının şimdi iskelet kalıntısına ulaşamadık. Çok sıkıntı zati bu türlü hafriyatlarda kalıntılara ulaşabilmek, onun yerine onların günlük aktiviteleri sırasında ürettikleri ve kullandıkları sonra da terk ettikleri yontmataş aletlerden elde edilen ipuçlarıyla ulaşabiliyoruz. Mağaranın Doğu yamaçlarındaki tarihlendirme bize 86 bin yıl öncesinde burada yerleşimin başladığını gösteriyor. Mağaradaki açmalarımızda da 40 bin yıl öncesine kadar hayatın devam ettiğini tespit ettik. Yani neredeyse 46 bin yıl boyunca beşerler burada varlığını devam ettirmişler. Doğal bu tarihlendirme çalışmaları bizim Ankara Üniversitesi’ndeki tarihlendirme laboratuvarlarında elde ettiğimiz sonuçlar. Uzmanların yaptığı OSL tahlilleri bize bu tarihleri verdi. 86 bin yıllık, 65 bin yıllık, 40 bin yıllık tarihler var. Mağaradaki buluntular yerleşimin uzun yıllar boyunca devam ettiğini bize söylüyor. Tarihlendirmeleri her yıl tekrarlıyoruz. Derinleştikçe farklı bir tarihe inip inemeyeceğimizi görebilmek için ya da mağaranın farklı bir alanında yeni bir açma açtığımız vakit yeniden tarihlendirme yaparak o bölgenin de tekrar bu hudutlar içinde mi, yoksa öteki bir devirde mi kullanılmış olduğunu anlamaya çalışıyoruz” dedi.

“İNKAYA MAĞARASI BİR ÇAKMAKTAŞI KAYALIĞINDAN MEYDANA GELİYOR”

Kazı çalışmaları sırasında elde edilen kalıntıların şu anda yontma taş buluntularıyla hudutlu olduğunu kaydeden Hafriyat Lideri Prof. Dr. İsmail Özer, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Mağarada şimdi organik bir kalıntı yani bu o periyotta mağarada yaşamış insanların kendi iskelet kalıntılarını, onların avlanarak beslenme sırasında tükettikleri mutfak artıkları olan hayvan kemiklerini ya da bitki kalıntılarını şimdi bulamadık. Muhtemelen tahminen toprağın yapısı nedeniyle kısmen çürüme olabilir. Lakin taşlar daha sağlam olduğu için binlerce, milyonlarca yıl sağlam kalabiliyor. Mağaranın farklı kısımlarında organik kalıntıların da korunmuş olabileceğini düşünüyoruz. Genelde biz buluntularımız içerisindeki yontma taş aletlerin bütününü fosil insanların bir alet çantası olarak kıymetlendiriyoruz. İnkaya Mağarası aslında bir çakmaktaşı kayalığından meydana geliyor. Bu bakımdan aslında insanların burayı tercih etme sebeplerinden bir tanesi de bu. Yani hammadde kaynakları esasen ömür alanları. Ham unsur bulabilmek için kilometrelerce öteye gitmek durumunda kalmıyorlar. Çabucak mağaranın duvarından kopardıkları rastgele bir parçayı işlemeye başlayarak, burada gördüğünüz çeşitli aletleri üretmeye çalışıyorlar. Bu bir dişlemeli alet, bir manada bugün bizim bildiğimiz testere gibisi bir niyetle kullanılmış olabilir. Burada gördüğünüz bir ön kazıyıcı, kesim koptuktan sonra kenarlarında daha küçük süreçler yapılarak ön tarafı daha keskin bir fonksiyonel olarak kullanılıyor. Bu da saplı aletlerimizden bir tanesi, aletin sap kısmını incelterek tahminen bir ağaç kısmının içerisine, tahminen bir kemiğin, boynuzun içerisine reçine yardımıyla yerleştirerek onu bildiğimiz bir saplı alet olarak kullanıyor. Kenarını işleyerek fonksiyonel hale getiriyor. Bunu tahminen toprağı kazmak için, hayvanın derisini sıyırmak için kullanıyor. Hangi gayeyle kullanıldığını sonraki yıllarda taşlar üzerinde yapacağımız mikroskobik tahlillerle belirleyeceğiz. Şu anda genel kullanım alanı olarak kıymetlendiriyoruz. Bu taşları mağaranın doğu tarafında tespit ettik. Bulduklarımız 86 bin yıllık devir içerisinde pahalandırılacak. Bu, bizim çekiç dediğimiz vurgaç alet. Farklı bir ham unsur kaynağı, bazalttan üretiliyor. Bu da ana kütleye vurularak modül koparılmasına, yonga üretimine yol açıyor. Daha sonra çekiç de bazen kırılabiliyor. Ana kütleden daha fazla kesim koparamayacağını düşündüğü için de çekirdeği bu türlü terk etmek zorunda kalıyor. Aslında bu taşların özgünü çok daha büyük bir modül. Etraftaki birçok yonganın bu çekirdeğin üzerinden koptuğunu söylemek mümkün”