ABD’den iadesi sağlanan 12 eser Antalya’da standa açıldı
Yıllar evvel Türkiye’nin çeşitli vilayetlerinden yurt dışına kaçırılan ve ABD’den iadesi sağlanan 12 eser için Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, ABD Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, Antalya Valisi Ersin Yazıcı, bakanlık üst seviye yetkilileri ve birçok davetlinin iştirakiyle Antalya Arkeoloji Müzesi’nde merasim yapıldı.
Müzede özel bir kısım oluşturulan 12 eser, merasimin akabinde sergilenmeye açıldı.
TAVİZSİZ POLİTİKA
Bakan Mehmet Nuri Ersoy, kültür varlıklarının korunmasıyla ilgili odunsuz politikayı, tüm platformlarda tıpkı titizlikte devam ettirdiklerini söyledi. Bakan Ersoy, “Bugün burada bu stratejimizin kıymetli bir boyutu olan ‘kültür varlığı kaçakçılığıyla mücadele’ alanında sağladığımız çok kıymetli bir muvaffakiyet vesilesiyle toplandık. Ülkemizin farklı bölgelerinden kaçak hafriyatlar yoluyla elde edilen, yasa dışı yurt dışına kaçırılan ve ABD’de tespit edilerek el konulan kültür varlıklarımızdan 12’sinin daha iadesini sağlamış olduk” dedi.
ABD İLE İŞBİRLİĞİ SAYESİNDE
Manhattan Bölge Savcılık Ofisi, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi (HSI) ile geliştirilen iş birliğinin bir öteki başarılı sonucu olarak iadesi sağlanan kültür varlıklarının, çok nitelikli eserler olduğunu belirten Bakan Ersoy, şöyle konuştu:
“Bunlardan Perge Antik Kentimizden çıkarılmış iki heykele ilişkin başlar, bilim insanlarınca yapılan değerlendirmelere nazaran M.S. 3’üncü yüzyılda yontulmuştur. Kelam konusu heykellerin gövdelerinin daha erken periyotlarda işlenmiş olduğu ve imparatorları tasvir ettikleri, başların ise geç antik çağda tekrar çalışıldığı anlaşılmıştır. Bu başlar, uzun yıllardır yurt dışında, iki başka koleksiyonda bulunuyordu. Bunların kazılardan çıkan hangi gövdelere ilişkin olabileceğine yönelik daha evvel yapılan çalışmalar ışığında araştırmalarımızı sürdürüyoruz. Bu araştırmalar bu yapıtlardan şu an için biri hakkında net sonuç verdi. Antalya Arkeoloji Müzesi uzmanlarımız ile Antalya Onarım ve Konservasyon Laboratuvarı uzmanlarımız, ABD’den iadesi sağlanan heykel başlarından birincisini gövdesiyle birleştirdi. Bu sayede bugün bu yapıtı bir bütün olarak görebiliyoruz.”
ESERLER HAKKINDA BİLGİ VERDİ
Bakan Ersoy, “Bir öbür yapıtımız ise 1960’lı yıllarda çok ağır kaçak hafriyata maruz kalan Bubon Antik Kenti kökenli Septimius Severus heykelidir. Geçen sene kasım ayında iadesini sağladığımız ve tekrar birebir alandan yasa dışı götürülmüş olan Lucius Verus heykelimizde olduğu üzere, ‘eserin kaidesi’, ‘kaidesi üzerindeki yazıt’ ve ‘ayaklarının oturması için hazırlanmış yuvaların ölçüsünün tutarlılığı’, ‘bir kaçak kazıcının günlüğündeki ifadeler’ öne çıkan delillerimiz ortasında. Çok değerli hocamız Prof. Dr. Jale İnan ve Gazeteci Müellif Özgen Acar tarafından 1970’lerden itibaren gerçekleştirilen araştırmalar, soruşturma safhasında kullandığımız desteklerimiz ortasında büyük değere sahip” diye konuştu.
Bu eserler ortasında, tek üretim merkezinin Manisa’nın Kulaksızlar Köyü olduğu bilinen, 6 bin yıllık bir de Kiliya tipi idol bulunduğunu belirten Ersoy, şu bilgileri verdi:
“Benzer bir Kiliya idolü için ABD hukuk mahkemeleri nezdindeki savaşımız devam ediyor. Büst çelenkli bronz portre de ülkemiz kültürel mirası açısından büyük değeri olan bir yapıttır. M.S. 3’üncü yüzyıla tarihlenen yapıtın, bir ‘imparator kültü rahibi’ olabileceği yahut ‘yarışları düzenleyen bir bireye ait’ olabileceği düşünülüyor. Batı Anadolu kökenli olduğu stilistik olarak belirlenen büstün iadesinde; ilişkin olduğu bölgede meydana gelmiş kaçak hafriyat ve gibisi isimli kayıtların ayrıntılı derlenmesi ve incelenmesi ile bilimsel raporlar tesirli olmuştur. Ayrıyeten, Şanlıurfa kökenli boğa arabası, Çatalhöyük, Hacılar kökenli heykelcikler, Milattan Evvel 2’nci bine tarihlenen Doğu Anadolu bezemeli vazo, Roma devrine ilişkin askeri diploma üzere Anadolu’ya ilişkin binlerce yıllık kültür varlıklarını burada sizlerle buluşturabilmiş olmak, bizler için büyük memnuniyet vesilesi.”
ABD BÜYÜKELÇİSİ: ÇOK BÜYÜK KEYİF ALDIM
ABD Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne kültürel varlıkların kaçakçılığında yaptığı uğraş için teşekkür ederek, “Kültür varlıklarının ülkeye geri döndürülmesinden açıkçası bir büyükelçi olarak bundan çok büyük keyif aldım. Yıllar sonra burada, ilişkin oldukları yerdeler. Bu yapıtların geri getirilmesinin gerisinde çok büyük öyküler var. Ülkelere döndürülen bu kültürel varlıklarla ilgili biz Amerika kurumları olarak Türkiye’nin kültür varlıklarına son derece hürmet duyuyoruz. Anadolu’ya ilişkin bu eserler ilişkin oldukları yere er ya da geç döneceklerdir. Bu yapıtların buradan yağmalanarak uzaklaştığını biliyoruz, hasebiyle burada örneğin Roma İmparatoru Septimius Severus heykeli, Perge’den kaçırılan 2 heykel başının geri döndürülmesi katiyen çok kıymetli ve olması gerekenin yapılmış olduğunu söyleyebilirim” dedi.
ABD ve Türkiye’nin kültür varlıklarının geri döndürülmesi için bir protokol imzaladığını belirten Jeffry Flake, “Yağma ve kültür varlıklarının geri dönüşüne yönelik savaşıyor ve ülkeye geri döndürülmesi için baskı kurmaya çalışıyoruz. Hepimizin gayretleriyle bunlar gerçekleştirildi. Kültür varlıkları çok değerli, değerli ve korunmalıdır” diye konuştu. Bakan Ersoy ve ABD Büyükelçisi Flake, açılış merasiminin akabinde sergilemeye açılan yapıtları birlikte gezerek, inceledi.
İADESİ SAĞLANAN 12 ESER
BRONZ SEPTİMUS SEVERUS HEYKELİ: Bir müddet Metropolitan Müzesinde ödünç sergilenmiş olan epeyce az ve değerli bir eser. Burdur’un Gölhisar İlçesi İbecik köyünde bulunan Boubon Antik Kenti’nde 1960’lı yıllarda gerçekleştirilen kaçak hafriyatlar sonucunda elde edilmiş ve yurt dışına çıkarılmıştır. M.S. 193-211 yıllarında karar sürmüş olan Roma İmparatoru Septimius Severus’a atfedilen heykel günümüze ulaşabilmiş insan boyutunda ender bronz heykellerden biri olarak epeyce kıymetli bir örnek.
PERGE KÖKENLİ TETRARKH HEYKEL BAŞI (2 ADET): New York’taki bir özel koleksiyonda bulunan portre niteliği taşıyan imparator başları, Perge Tiyatrosu’nda yürütülen hafriyatlarda bulundu. Bakanlık müze uzmanları ve akademisyenlerce yapılan değerlendirmeler ve raporlar ışığında yapıtlara Manhattan Bölge Savcılığı’nca el konuldu. Heykel başlarından biri temizlendikten sonra yıllardır farklı durduğu bedeniyle birleştirildi.
BRONZ RAHİP BAŞI: M.S. 3’üncü yüzyıla tarihlenen imparator kültü rahibi ya da yarışları düzenleyen şahsa ilişkin bronz bir portre olduğu kıymetlendirilmektedir. Büst bezemeli çelenk takan portrenin tarz özellikleri, Anadolu Roma İmparatorluk devrini ve Batı Anadolu Bölgesi’ni işaret etmektedir.
PİŞMİŞ TOPRAK VAZO: Doğu Anadolu Yüksek Yaylası M.Ö. 2’nci binyıl Boyalı Çanak Çömlek Kültür kümesine ilişkin bir örneği oluşturmaktadır. Daha çok mezarlık alanlarında bulunan çeşitli form, ebat ve bezemeleri içeren bu kaplar çark üretimidir. Kullanılan bezemeler, ağır olarak geometrik desenlerle birlikte su kuşları, nadiren hayvan motifleri ve bitkisel motiflerdir.
BOUBON ANTİK KENTİ KÖKENLİ BRONZ KOL: Burdur ili Gölhisar ilçesi İbecik Köyü’ndeki Boubon Antik Kenti Sebasteionu’ndan 1960’lı yıllarda kaçak kazılarla çıkartıldıktan sonra yasadışı yollarla çeşitli müze ve özel koleksiyonlara satılan bronzdan yapılmış büyük boyutlu imparator heykellerinin olduğu bilinmektedir.
MUĞLA MİLAS HYDAİ ANTİK KENTİ KÖKENLİ VAZO: Karia doğu esinli olarak isimlendirilen seramik kümesine aittir. M.Ö. 580-560 ortasına tarihlenmektedir. 1970’li yıllarda Milas’ın Damlıboğaz Köyü’nde bulunan Hydai Antik Kenti Nekrolopolisi’nde kaçak hafriyatlar sonucu ortaya çıkarılan yapıtların pek birçok yurtdışına kaçırılmıştır.
BRONZ BOĞA ARABASI MODELİ: Ülkemizden yasadışı yollarla çıkarıldığı anlaşılan bronz boğa arabası M.Ö. 3’üncü binyıl sonu ile 2’nci binyıl başına tarihlenmektedir. Anadolu’da Şanlıurfa’nın Suruç İlçesi Abamor Höyük’ten çıkarılmış oldukları bilinmektedir. Mezar ikramı olarak, oyuncak yahut yaradanlara sunulmuş nesnelerden olabilecekleri düşünülmektedir.
ROMA DEVRİ ASKERİ DİPLOMA: Bronz yazıtın, Roma Cumhuriyet Devri’nden başlayıp Roma İmparatorluk Periyodu sonuna kadar Anadolu’da ve yakın coğrafyasında kurulan Roma Askeri Lejyonları’nda misyon yapan, Roma vatandaşı olmadıkları halde Roma ordusunun bir modülü olarak savaşan askerlere emekli olduklarında verilen doküman olduğu belirlenmiştir. Bu askerler, ‘Diplomata Militaria’ ismi verilen bronz tableti 25 yıllık bir vazife sonucunda almaya hak kazanıyorlardı. Bronz tabletin üzerinde yazılı olan ‘Moesia’ sözü tabletin Anadolu’da faaliyet gösteren lejyonda misyonlu bir askere verilmiş olduğunu doğrulamaktadır.
KİLİYA İDOLÜ: Orta Kalkolitik periyoda ilişkin (M.Ö. 4500-4200) tarihlenen Kiliyatipi idoller ismini, tipinin birinci örneği olan Gelibolu Yarımadası güneyindeki Kiliya Köyü etrafında bulunan örnekten almıştır. Tek üretim merkezinin Manisa ili Akhisar ilçesi Kulaksızlar Köyü prehistorik yerleşimi olduğu bilinmektedir.
ÇATALHÖYÜK KÖKENLİ TAŞ HEYKELCİK (ANA TANRIÇA): Konya’nın Çumra ilçesinde yer alan Çatalhöyük kökenli Geç Neolitik periyoda (M.Ö. 6’ncı binyıl birinci yarısı) tarihlendirilen heykelcikler ana tanrıça kütünün başlangıcı ve vaktin inançları hakkında özgün ve değerli bilgiler vermektedir. Pişmiş toprak ve taştan yapılmış bu heykelcikler 5 ila 15 santim ortasında değişen büyüklükte, şişman, iri göğsü, büyük kalçalı ve vakit zaman doğum yapar vaziyette tasvir edilmişlerdir. Bu özelliklerinin bolluk ve rahmeti temsil ettiği düşünülmektedir.
HACILAR ANA TANRIÇA HEYKELCİLİĞİ: Burdur’un güneybatısında Hacılar Köyü’ndeki Hacılar Höyüğü, Geç Neolitik-Erken Kalkolitik devir (M.Ö. 6’ncı binyıl ortası) yerleşme katmanları ortasında yer alan pişmiş toprak bir ana tanrıça figürinidir. Ana tanrıçalar, genç ya da yaşlı, gebe yahut şişman bedenli olarak, ayakta, bağdaş kurarak oturmuş, doğum yapar, bebeğini kucağında fiyat, emzirir, yaban hayvanlarını kucağına alır ya da onların üzerine oturur, yere uzanır biçimlerde tasvir edilmişlerdir.