Bir ‘afet tedbire merkezi’

Evrim Altuğ- Salt, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Zelzele Mühendisliği Ana Bilim Kısmı ve Pattu Mimarlık iş birliğiyle hazırlanan “Yarının Zelzeleye Sağlam Şehirleri” standına konut sahipliği yapmaya başladı. Kurumun Beyoğlu İstiklâl Caddesi üzerindeki yapısının Forum alanında sunduğu fiyatsız stant, 6 Şubat 2023 depremleri ardından gelecekteki afetlere karşı gerekli tedbirlerin alınması ve ‘afet’ olgusunun farklı açılardan incelenmesi konusundaki muhtaçlığı vurguluyor.

Çarpıcı dijital, grafik, mimari, jeolojik ve tarihî detaylarıyla izleyicileri zelzele gerçeğine olabilecek en erişilebilir hâliyle, kurumsal, toplumsal ve mekânsal katmanlar ile eriştiren sergi, Birleşik Krallık Araştırma ve Yenilik (UKRI) ünitesine bağlı Global Sıkıntılar Araştırma Fonu (GCRF) tarafından desteklenen “Yarının Şehirleri” projesi kapsamında izleniyor. Sarsıntı modellemeleri, detaylı kentsel drone video haritalamaları, zamandizinsel olay örnekleriyle stant, alanında ilgili kanaat başkanlarını, farklı toplumsal kaynakları ve uzmanları bir ortaya getirerek de Salt’ın Forum alanında hak ettiği kamusal fonksiyonu tüm sivilliği içinde kazanıyor. 

Hakikatle tanışma

Proje yöneticiliğini Eser Çaktı ve Emin Yahya Menteşe’nin üstlendikleri, uyumu Emine Öner’e ilişkin standın düzenlemelerini OCD Works ortaya koyarken etkinlikte izlenen tüm görüntülerde Ünal Buyruk Menteşe imzası bulunuyor. Dizaynında Pattu’nun yanı sıra Enes Özden, Serra Uludağ, Işıl Ünal ve Cem Kozar’ın da emek verdikleri aktiflik, Doğal Afet Sigortaları kurumu (DASK) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve Küçükçekmece Belediyesi’nin yanı sıra çeşitli sigorta, teknoloji, mühendislik ve sarsıntı ile yapı sıhhati uzmanlık yapılarınca destekleniyor. 

Sergi, Türkçe ve İngilizce sunum levhaları refakatiyle izleyenleri evvel “Deprem 101” başlığı altında dünyanın iç yapısı ve ‘iç çekirdek’, ‘dış çekirdek’, ‘manto’, ‘astenosfer’, ‘kabuk’ ‘litosfer’ gibi farklı katman biçimleriyle kesitleri vurgulayan maketlerle buluşturuyor. Türkiye’nin jeolojik ‘röntgeniyle’ baş başa kalınan bu kısımda, ülkenin bahtını tayin eden fay ‘zon’ları görülebilirken katmanlar ortasındaki tansiyonun sonuçları de küçük maketlerle teşhir ediliyor. Bu kısmı takiben ziyaretçiler, İstanbul özelinde, hatta yaklaşık 25 milyona dayalı nüfusun mukadderatını tayin eden taban numuneleriyle hangi bölgede hangi hususun tartıyla var olduğu hakikatiyle tanışıyor. 

Depremin büyüklüğünü ürettiği enerjik yükseklikle de tanımamıza yol açan stant, metal katmanlı maketlerin sarsıntılı teknik tatbikatlarıyla da hangi durumların hangi sonuçlara vesile olabileceğini örnekliyor. Bu esnada ilgili etkileşimli maketlere, uzmanların görüntü röportajları eşlik ediyor. Standın göbeği, izleyiciyi aktüel bir İstanbul kuş bakışı ile yüzleştiriyor. Burada Ahmet Faruk Sarıkoç’un ürettiği görüntü manzaralar, herkesin ürktüğü muhtemel yeni afetin İstanbul özelindeki potansiyeliyle yüzleşmemiz açısından epey çarpıcı bir tesir yaratıyor. 

Yine de bu kadar olumsuz olmamak ismine kurulduğunu çok geçmeden anımsatan stant, öbür bir kısmında ise ziyaretçileri zelzeleye güçlü bina tasarım süreci ve gerekli temelleri ile buluşturuyor. Taşıyıcı sistemlerin, yerinde proje uygulamalarının, üç boyutlu modellemelerin pahası, bu kısımda ziyadesiyle pekişiyor. Yeniden bu kısımda uzmanlar eşliğinde izleyiciler mümkün kuvvetteki sarsıntıların yol açabileceği sonuçları, farklı yapı maketleri üzerinde sınama fırsatını buluyor. Stant bu esnada, 1003-2023 ortası gerçekleşen sarsıntıları de meraklıları için sıralamayı ihmal etmiyor.

Şehir planlaması

Dokunmatik hesaplamalar, son zelzele dataları ve bölgelere akıbetinin de unutulmadığı, mümkün mertebe izleyicinin kendi merakıyla sarsıntılı ve ibretlik etkisini beslediği stant, bunları aktarırken “Yarının Şehirleri” projesinin merkezinde ne olup bittiğini de atlamıyor. Buna nazaran, tasarlanan “Yarının Kentleri Karar Dayanak Ortamı”, bilhassa gelecekteki afet riskini azaltma sorununa odaklanıyor. Teşebbüs, bunu yaparken, başta dezavantajlı kümeler olmak üzere tüm toplum kısımlarının tecrübe, görüş ve beklentilerini dikkate alarak ‘aşağıdan üst bir kent planlaması’ sürecini temel alıyor. Bu kolektif aksiyon ve bilgi yapısı, araştırmacıların, kamu ve özel kesim temsilcilerinin, sivil toplum ve kent sakinlerinin iştiraki ile ortaklaşa karar alınmasını öncelik olarak tayin ediyor. “Yarının Kentleri Karar Takviye Ortamı” böylelikle stanttaki ‘Öncelikler Çarkı” ve dijital senaryo istatistiklerinde görüldüğü gibi bütün ilgilileri ortak bir gelecek vizyonu oluşturma, bu vizyona dair senaryoları geliştirme, çoklu tehlike risk tahlili ve risk üzerinde uzlaşı üzere yönetimsel ve hatta etik denebilecek safhalara sevk etmiş oluyor. Bu tarafıyla stanttaki “Öncelikler Çarkı”nda izleyenler, içinde bulunduğumuz şu hassas süreçte sözgelimi yasal ve yönetimsel kaynakların aciliyeti, konut ve konut altyapısının ‘resmi’, toplumsal bedellerin düzeyi, kültürel varlık ve kıymetlerin durumu ile çevresel kaynak ve pahaların günümüzdeki duruşuna dair de değerli izlenimler edinebiliyor. Salt bu kapsamda, konut sahipliği yaptığı aktifliğe eşlik edecek programlarını da çok yakında toplumsal medya ve kurumsal internet adresi üzerinden de duyuracak olmakla yarattığı bu sarsıcı forumu daha sivil, iştirakçi ve acil kılmaya dönük çok pahalı bir katkıda bulunmuş oluyor.