Birinci evvel karısında denedi, milyonları kurtardı! Türk-Yunan Savaşı’na bile istikamet veren el

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – 19’uncu yüzyılda Almanya’da yaşayan ünlü bir fizikçi olan Wilhelm Conrad Röntgen, uzun müddettir çalıştığı projesini nihayet sonlandırmıştı. 8 Kasım 1895 günü ‘x ışınlarını’ keşfederek bugün kullanılan röntgen tekniğini bulan Wilhelm C. Röntgen, Askeri Tıbbiye son sınıf öğrencisi Esad Feyzi Bey’e ilham olmuş, onun çalışmaları ise 1897 yılı Türk-Yunan Savaşı’na kadar uzanmıştı. Wilhelm Röntgen’in laboratuvarından Esad Feyzi Bey’in laboratuvarına uzanan bu seyahatin ayrıntıları günümüzde de herkese ilham kaynağı olmaya devam ediyor.

Alman fizikçi Wilhelm Conrad Röntgen’in derimizin altındaki olan biteni görüntüleme ve hastalıkları teşhis etme dileği beraberinde büyük bir buluşla taçlandı. Kendi laboratuvarında eşinin bileklik takılı elleri üzerinde yaptığı denemeleriyle başlayan seyahat, finalde gerçek bir görüntüleme sonucuyla bitti. Henüz ne bulduğunu bilmediği için ismine ‘X ışınları’ denilen bu buluş, 28 Aralık 1895 günü Würzburg Tıbbi Fizik Derneği’ne, ‘Yeni bir ışın tipi; Preliminer bildiri’ başlıklı yazıyla kendine yer buldu. Bu ‘X ışınları’na vakit içinde ise ‘Röntgen ışınları’ denilecekti. Röntgen’in tarihe geçen buluşu, kısa bir mühlet sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda da kendine yer buldu. ‘La Semaine Medicale’ isimli tıp mecmuasında duyurulan bu buluştan haberdar olan ve o periyot askeri tıbbiye öğrencisi olan Esad Feyzi Beyefendi, çığır açan bu buluşu bir an evvel denemek istedi.

‘HİSSETTİĞİM HAYRANLIK HİSSİNİ ANLATAMAM’

Esad Feyzi Bey’in birinci denemesi İstanbul Tıp Fakültesi profesörlerinden Âkil Muhtar Özden’in laboratuvarında oldu. Esad Feyzi ve yanındaki arkadaşı Rıfat Osman’ın denemesini heyecanla izleyen Özden, deneme sonrasında verdiği bir röportajda şu cümleleri söyledi:

“Bir fotoğraf camı, birkaç kat siyah kağıtla örtülü olarak masanın üstüne kondu. Tüp yerleştirildi ve camın üstüne de benim elimi koydular, sonunda benim elimi çektiler. Çekimden sonra karanlık odaya giderek fotoğrafı tab ettik. Resmen Türkiye’de X ışını ile birinci radyografi yapılmıştı o an. Elimin kemikleri artık karşımızda duruyordu. O anda Esad Feyzi için hissettiğim hayranlık hissini anlatamam. Bu çok büyük bir şeydi.”

DİLEKÇE YAZMAYA KARAR VERİLDİ

Henüz birinci denemelerinde başarılı olan Esad Feyzi ve Rıfat Osman, uygulamayı yaygınlaştırmak için var gücüyle çalıştı. Onla radyolojik görüntüleme yapacakları bir aygıtın ülkelerindeki varlığından haberdarlardı lakin bunu kullanacak bilgi ve teknik olmadığından aygıtın gücü unutulmuştu. O günlerde Türkler ve Yunanlar savaş halinde olduğu için bu türlü bir aygıtın kullanımı cephede yaralanan askerlerin tedavi edilmesi için çok değerliydi. Sonunda iki arkadaş Yıldız Hamidiye Sultan İmparatorluk Hastanesi’nin baş cerrahı Prof. Dr. Cemil Topuzlu’ya gittiler ve bir dilekçe yazdılar. İstekleri ve heyecanları dilekçede yer alan şu tabirlerde rahatlıkla anlaşılıyordu:

“Yaralı Osmanlı gazilerinin büyük Yıldız Hastanesi’nde tedavi altına alınacakları gazetelerde minnet ve şükranla okunduğundan, tıp mektebinin fizik laboratuvarında bulunan ve az noksanı olan, bilinmeyen şualar aygıtının ismi geçen büyük hastaneye nakli ile vücudun derinliklerinde yeri bilinmeyen kurşun ve mermi kesimleri ile çeşitli durumlarda meydana gelen kemik kırıklarının mahiyetlerini tayin için ismi geçen aygıtın tarafımızdan kullanılmasına ve bu suretle arz edilen X ışınları uygulaması onurunun uygarlık dünyasında Osmanlı Tıbbı’na verilmesine ve yaralıların uzun acılardan kurtarılmalarına lütfen zat-ı ali-i üstadenelerinin tavassut buyurmasını arz ve istirham ederiz. Esad Feyzi, Rıfat Osman.”

‘RÖNTGEN’ SAYESİNDE ASKERLERİ TEDAVİ ETTİ

İkilinin teklifi çok geçmeden kabul edilecek ve talep edilen aygıt Yıldız Hastanesi’ne ulaşacaktı. Esad Feyzi ile Rıfat Osman, sürat kesmeden çalışmalara başladı. Birinci röntgen, Türk-Yunan savaşında yaralanan Boyabatlı Mehmet isminde bir erin sağ bileğindeki şarapnel kesimini tespit etmek gayesiyle çekildi. Sonra savaşta yaralanan askerler, teker teker hastaneye getirilmeye başladı. Birçok savaş yaralısının kırık çıkıklarını, bedenlerine saplanmış olan mermi çekirdeklerini, şarapnel üzere mermi kesimlerini radyografik olarak tespit ettiler ve sorunun ne olduğunu görebildikleri için uygulanan tedaviler de muvaffakiyetle sonuçlandı. Böylelikle Esad Feyzi Beyefendi ve ona yardım eden arkadaşı Rıfat Osman, Osmanlı İmparatorluğu’nda X ışınını tıbbi ortamda kullanan birinci kişi olarak tarihe geçti. 

Esad Feyzi Bey’in çalışmaları kısa bir vakit içinde etrafta geniş yankı uyandırdı. Kızılhaç’a başkanlık yapan Alman cerrah Dr. Hermann Küttner, Yıldız Hastanesi’ni ziyaret ederek çalışmalara gözleriyle tanıklık etti. 1898 yılında Alman İmparatoru Kaiser Wilhelm’e rapor veren Dr. Küttner, Esad Feyzi Bey’in şöhretinin daha da artmasına yol açtı. Muvaffakiyetleri dünya çapında hayranlık uyandırdığında İmparator II. Wilhelm, bir röntgen aygıtını Yıldız Hastanesi’ne armağan gönderdi.

‘TIP TARİHİNİN PAHASI BÜYÜK FİGÜRLERİNDEN’

Esad Feyzi Bey’in çalışması tıp dünyası için günümüzde de büyük bir mana taşıyor. Tıp Tarihi ve Etik Uzmanı Prof. Dr. Yeşim Işıl Ülman, Esad Feyzi Beyefendi için şu cümleleri kullandı: “İstanbul’daki Mekteb-i Tıbbiye 1897 mezunu Dr. Esad Feyzi, zekası, çalışkanlığı, yaratıcılığı ile hocalarının takdirini, öğrencilerinin de sevgisini kazanmış, fizik hususlarına meraklı, teşebbüsçü, yetenekli genç bir tabipti. 1902’de sona eren kısa ömrüne karşın bilim ve tıp tarihimizin kıymetli figürlerinden biri olmuştur.”

Röntgen tekniğinin o yıllarda büyük bilimsel bir ihtilal olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Ülman, “1896 yılında patlak veren Türk-Yunan Savaşı’nda bu aygıtın savaş cerrahisinde kullanılmasını hocalarına önermiş ve onların dayanağını almıştı. Kurşun ve şarapnel kesimleri ile yaralanan askerler üzerinde bu aygıtı kullanarak radyolojik görüntüleme yardımı ile erlerin cerrahi ameliyatlarının kolaylaştırılması ve süratle iyileşmelerine büyük yarar sağlamıştır. Bu uygulamalar dünya genelinde birinci örneklerdendir ve tarihi pahası büyüktür” ifadelerini kullandı. Prof. Dr. Ülman, ileride anabilim kolu haline gelecek birinci röntgen laboratuvarının kurularak öncü radyologların yetişmesine kadar kalıcı ve kıymetli hizmetler veren Esad Feyzi’nin çalışmalarının büyük bir ehemmiyete sahip olduğunun altını çizdi.

ULUSLARARASI ŞÖHRETE KAVUŞAMADI

1897 yılında yüzbaşı rütbesiyle mezun olan Esad Feyzi, mezuniyetinin çabucak akabinde röntgen ışınlarını tanıttığı dersler vermeye başladı. Hatta kısmın baş cerrahı Prof. Dr. Cemil Topuzlu, kısma ‘Röntgen Şu’a’tı vilayet Muayene Şubesi’ isminde bir ünite bile açtırdı. Esad Feyzi Beyefendi savaş sırasında yaralı askerler üzerinde kullandığı X ışınları tecrübelerini savaşın bitiminin akabinde bir kitapta topladı. El yazması olarak tek nüshalık yazılmış bu kitap, ülkemizde X ışınları alanında yazılmış birinci kitap olarak tarihe geçti ancak kitap çoğaltılmadığı için milletlerarası bir şöhrete kavuşamadı. Bu durum da aslında Esad Feyzi Bey’in memleketler arası tıp literatüründe hak ettiği yerde olmasına mahzur oldu.

Genç yaşında sayısız beşere yardım eden ve kendini yeniliklere, gelişime adayan Esad Feyzi Beyefendi, şimdi 28 yaşındayken yüzünde çıkan ve sonrasında menenjite çeviren bir yara sebebiyle hayatını kaybetti. Bilime ve insanlığa katkılarıyla ise her daim hatırlanmaya devam ediyor.