Büyük felaketin sırrı çözüldü! Binlerce insan tek bir günde nasıl öldü?

Derleyen: Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Takvimler MS 79 yılını gösteriyordu. Birçok Roma kenti için sıradan bir gün olabilirdi lakin İtalya sonlarında bulunan Pompeii için hiç de o denli olmadı. Pompeii halkı başına geleceklerden bihaber yeni güne merhaba derken, Vezüv Yanardağı büyük bir patlamaya hazırlanıyordu. Vezüv daha fazla bekleyemedi ve kızgın lavlarını etrafa saçmaya başlarken tüm Pompeii halkı o gün kıyameti yaşamış oldu. Napoli yakınlarında bulunan bu kentin miladı artık doluyordu. Bazıları konutlarına kaçmaya çalıştı, bazıları de denize. Lakin tüm eforlar beyhudeydi. Bir anda kentte nefes alan tüm canlılar kaygı dolu bir biçimde hayatlarını yitirdiler. Geriye hayat kıssaları ve taş kesilmiş suretleri ile antik bir kent kaldı. Pekala bir anda binlerce insanın vefatı nasıl gerçekleşmişti?

‘AŞAMA KADEME GERÇEKLEŞTİ, İKİNCİSİ EN TEHLİKELİSİ’

Bir vakitler üzerinden kızgın lavların aktığı bu antik kentteki insan siluetleri ise yüzyıllardır birçok turistin ilgisini cezbetmeye devam ediyor. Hâlâ Pompeii halkının yaşadığı dehşet anlarıyla ilgili teoriler ortaya sunulurken, üzerinden yüzyıllar geçse de fecî bir felakete kurban gitmiş bireylerin vefatları ise tartışılmaya devam ediyor. İnsanlık tarihinin ‘en uygun korunmuş felaketlerinden’ biri olarak görülen Pompeii’nin yıkımı için bilim insanları, bir günde binlerce Romalının tam olarak nasıl öldüğü konusunda hâlâ hemfikir değiller. Onlarca yıldır pek çok uzman, onların Vezüv Yanardağı’nın volkanik patlamasından kaynaklanan devasa kül bulutları ortasında boğulduklarını düşünüyordu. Fakat son günlerde yapılan yeni bir tahlil, MS 79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla yaşanan felaketin kurbanlarından kimilerinin vefatını ayrıntılandırdı.

Geçtiğimiz haftadünyaca ünlü bir bilim mecmuası PLOS ONE’da yayınlanan ve bölgedeki kemiklerin şimdiye kadarki en detaylı tahliline dayanan bir çalışma, Pompeii halkının nasıl öldüğüne dair birtakım bulguları gün yüzüne çıkardı.

Çalışmaya nazaran Pompeii kurbanları tek bir felaket olayında ölmemiş olabilir! Söylenenlere nazaran kentin sakinlerinden en azından kimilerinin kaçmaya çalıştığı fakat boğucu külün onların kaçışını engellediği bir vakit aralığı vardı. Zira Vezüv Yanardağı’nın patlaması iki ana etapta gerçekleşmişti. Birincisinde yanardağ sıcak gaz, kül ve toz haline getirilmiş pomza taşı kustu; bunlar Pompeii’deki çatıların çökmesine ve ağaçların devrilmesine neden oldu. Bu evrede kentin birtakım sakinleri ezilse de birçoğu kaçmayı başarmıştı. Daha sonra çalkantılı sıcak kül ve lav kütlelerinin, kalan insanları ve yapıları yok ettiği bir dizi ‘piroklastik dalgalanma’ (volkanlardan çıkan ve sıcak gazlardan beslenmiş kor halindeki kül ve lav modülleri ile volkanik yamaçlardan çok süratlice aşağıya akan sıcak akıntılar) geldi. Çalışmanın muharrirlerinden Valencia Üniversitesi’nden arkeolog Gianni Gallello’ya nazaran ise ikinci kademe en tehlikelisi.

BASTON OLARAK KULLANILAN AĞAÇ DALI

1870’lerde Pompeii’de hafriyat yapan arkeologlar molozların ortasında birçoğu insan kemikleri içeren tuhaf hava boşlukları keşfettiler. Bu boşluklara alçı enjekte ederek kurbanların bedenlerinin 3 boyutlu modellerini oluşturdular ve onları vakitte dondurdular. Araştırmada yer almayan Cornell Üniversitesi’nden arkeolog Caitlin Barrett, bu alçı kalıpların Pompeii insanlarının son anlarına dair ‘canlı, içten ve etkileyici bir tanıklık’ olduğunu söylemişti. Bilim insanları ziyan verici olmayan X-ışını tahlilini kullanarak hem kemiklerin hem de alçının bileşimini belirleyebildiler ve akabinde bunları Roma ve Valencia’daki öbür yanmış kemiklerle karşılaştırdılar. Gallello ve takımı Pompeii felaketini yaşayan insanların tarihini yine inşa etmek istiyordu.

Ekip, Pompei’den alınan yedi alçıyı inceledi. Bunlardan altısı Porta Nola ismindeki kent kapısından, yedincisi ise bir hamamın kalıntılarından bulundu. Porta Nola cesetleri kalın bir ponza taşı katmanının üzerine yerleştirilmişti, bu da onların patlamanın birinci evresinde hayatta kaldıklarını ve ponza taşının düşmesi durduktan sonra kentten kaçmaya çalıştıklarını gösteriyordu. Gallello, bu enkazın içinden geçmenin son derece güç olacağını söyledi zira kalıntılarda inceledikleri iki kişinin bacakları kırılmıştı ve bir oburunun düşmüş bir ağaç kolunu süreksiz baston olarak kullandığı anlaşılıyordu.

‘YAVAŞ VE AĞIR BİR BİÇİMDE ÖLDÜLER’

Kimyasal bileşim açısından, alçı kalıplardaki kemikler, yakılmış kalıntılara en büyük benzerliği gösteriyordu. Ancak Gallello, başka delillerin yanmanın yavaş bir mevtten çok daha sonra gerçekleştiğini gösterdiğini argüman ediyordu. Bu iskeletlerin birçok, buharlaşma yahut dehidrasyon nedeniyle süratli vefatın karakteristik bir özelliği olan boksör durumunda büzülmüştü. Lakin bu çalışmada incelenen cesetler yüzüstü rahat bir durumda yatıyor, bu da boğulma yahut bitkinlik nedeniyle yavaş bir mevte işaret ediyordu. Üstelik alçıdaki izler, kimi kurbanların kül solumaktan kaçınmak için kendilerini giysileriyle örttüklerini gösteriyordu.

Araştırmanın müelliflerinden Dr. Llorenç Alapont, “Kemikleri piroklastik dalgalar ve magma akıntılarının neden olduğu yüksek sıcaklıkların tesirine maruz kaldığında, kurbanlar aslında muhtemelen zehirli gazları solumaktan ölmüştü” sözlerini kullandı. Gallello, “Kurbanlar kaçmaya çalışırken çok çabuk boğuldular ve tıpkı vakitte süratle küllerle kaplandılar” dedi. Lakin araştırmacılar, bu bulguların Pompeii’deki 2 binden fazla kurbanın tamamının bu halde öldüğü manasına gelmediğini de vurguladı.