Cam altında renklerin altında

Habil Tangören – Cam altı sanatı, ne yazık ki günümüzde unutulmaya yüz tutmuş Anadolu el sanatlarından biri… Türk el sanatları ortasında yer alan cam işlerinin birinci örnekleri, mimarlıkta kullanılan alçı vitray tekniğidir. Memlükler ve Eyyubiler camın kullanım alanlarını genişletmişlerdir. Selçuklular vaktinde teknikler geliştirilmiş ve cam, tuval olarak kullanılmaya başlamıştır. Osmanlılar devrinde cam üretilen atölyelerin açılması, camın değişik alanlarda kullanılmasında tesirli olmuştur. 

Dinsel kökenli figürler 

Cam altı sanatı ülkemizde şık bir Osmanlı sanatı olarak bilinmektedir. 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl başlarında büyük bir gelişme göstermiştir. Ekseriyetle dinî kökenli olduğu için halk ortasında büyük bir ilgi görmüştür. Bu cins fotoğrafların insanı nazara, hastalıklara ve türlü afetlere karşı esirgeyici bir güce sahip olduğuna inanılmıştır. Ayrıyeten bulundukları yere bolluk, rahmet getireceği düşünülüyordu. 

Cam altı fotoğrafları Osmanlılarda konutta, mescit, tekke ve türbe üzere dini yerlerle kahve, kasap, berber üzere dükkânlarda asılırdı. Bunların tercih edilmesinin en büyük nedeni dini motiflerin bulunması ve cam yüzeyinin silinerek tekrar eski parlaklığına kavuşmasıdır. 

Anadolu’da cam altı fotoğraf sanatında en çok işlenen bahis Şahmeran’dır. Efsaneye nazaran, Tarsus’ta yerin yüzlerce metre altında yaşayan yılanların kraliçesi Şahmeran, sevgi dolu dost canlısı, düzgün kalpli biriymiş. Beraberindeki “maran” isimli yılanlarla keyifli bir hayat sürermiş. Daha sonra yeterlilik yaptığı insanların ihanetine uğramış ve öldürülmüş. Yılanların, onun öldüğünü öğrendikleri gün Tarsus’u basacağına inanan Anadolu halkı, bu hüzünlü efsaneyi sanata taşımış. Bunun en hoş örneklerinin verildiği sanat tekniklerinden biri de cam altı sanatı olmuş. Vakit içinde bu sanatı kullanan ustalar eksilince, azalmış ve kaybolmaya yüz tutmuş sanatlar kervanına katılmıştır. Ülkemizde şimdilerde değişik alanlarda kullanılmakla birlikte, çizgi yazıları ve çeşitli görünümler cama yansıtılmaktadır. 

Zarif sanat yine canlanıyor 

Cam altı fotoğraf sanatı vakitle değişen kültürlere ahenk sağlayamamış, gitgide varlığını kaybederek günümüze gelmiştir. Bilhassa dijitalleşmeye bağlı olarak cama baskı tekniği ile tablolar yapılabildiği için cam altı fotoğraf sanatı unutulmaya yüz tutmuştur. 

Son yıllarda birtakım sanatseverler ve ustalar tarafından eski örnekler ortaya çıkarılmış ve bu sanata ilgi artmış, bunun sonucu olarak da bu sanatla uğraşanlar çoğalmaya başlamıştır. Bunun en hoş örneklerinden birini Sakarya Sapanca Halk Eğitimi Merkezi’nde görüyoruz. El sanatları öğretmeni Rabiye Alpcan, cam sanatını yaşatma ve öğretme çalışmalarına devam ediyor. Halk Eğitim Merkezi Müdürü Selahattin Çağır, fotoğraf eğitimi alan kursiyerlerin birinci yıl temel bilgilerle çalışmalara başladığını, sonra da cam altına geçtikleri bilgisini verdi. Sapanca HEM’de cam altına gönül veren Hatice Aras, Mevlut Akyıldız, Aynur Ocak, Oğural Gafuroğlu, Emine Yedikuvvet, İstek Şen, Alev Ermiş Mavitan ve Neveser Aksoy bu sanatın inceliklerini öğreniyor. 

Tersten çalışılıyor

El sanatları öğretmeni Rabiye Alpcan, cam altı ve cam altı fotoğrafın nasıl yapıldığını şu sözlerle anlattı: 

“Cam altı sanatı, camın art yüzeyine yağlı boya, guaj, sulu boya, toz boya ve akrilik boya kullanılarak yapılmaktadır. Bu sanat kolunda, camın altına konulan şablonlar üzerinden tersten çalışma yapılır. Çalışılan kompozisyon, cam aykırı çevrilince düz ve gerçek olarak görülecektir. Renklendirme süreçlerinde altın gümüş ya da çeşitli renklerde düz yahut buruşturulmuş folyo da kullanılmaktadır. Lakin cam altı fotoğraf tekniğinin de bir grup zorlukları vardır. En değerli özelliği tersten çalışma yapıldığından, fotoğraflar üst üste gelen renklerle yapıldığından, alttaki renk yeni renkle kapatılınca rötuş ve düzeltme yapma mümkün olmuyor. Cam altı fotoğrafta, işe evvel fotoğrafın deseni, imza ve en üstte görülen ayrıntılardan başlamak gerekir. Daha sonra çizgiler ortasındaki yüzeyler, son olarak da art fondaki renkler boyanmaktadır. Fotoğraf çalışmaları, 2-3 milimetre kalınlığındaki camlara yapılmaktadır. 

Tek boyutlu yüzey üzerine fotoğraf yapmanın ötesinde, yüzeyi boyutlandırma formülleri de keşfedilmiştir. Günümüzde cam altı fotoğraf farklı tekniklerle birleştirilerek tesiri artırılmış ve camın tabir alanı değişik boyutlara taşınmıştır.” 

5 sanatkardan ‘Güneşe Doğru’ fotoğraf sergisi

İstanbul, yeni bir standa daha konut sahipliği yapacak. UPSD Maçka Sanat Galerisi’nde 6 Mayıs’ta açılacak olan “Güneşe Doğru” fotoğraf standı, beş ismin sanatsal üretimlerini sürdürülebilir kılma eforuna işaret ediyor.  

Burak Boyraz’ın yapıtlarında bu durum daha önce kullanılmış, etütlük tuvallerin üzerine resmedilen yeni ve dışavurumcu soyutlar ile karşımıza çıkıyor. Irmak Boyraz ise şeffaf bir üslubun izcisi. Öne çıkan özelliği yüzey dokusunu koruyan, öbür bir deyişle boya tarafından geçirgenlik arz eden akışkan bir güzergâhı takip etmiş olması. Geride bıraktığı sanat ömründe çok sayıda yapıt üreten Nebahat Karyağdı, çocukluk devrine temas ediyor. “Oyuncaklar” ağır boya lekeleri ile doygunlaştırdığı kompozisyonlarının odak noktası. 

Recep Keçeli’nin sanatsal yaklaşımı, besbelli biçimde figüre yönelik. Yapıtları akademik öğretilerle harmanlanan uzun soluklu bir gayretin temsilleri. Emel Örs ise, stant ismi ile en uyumlu imgeleri üreten sanatçı. Stant, 13 Mayıs’a kadar gezilebilecek.