Gündem ‘ekonomi’ olsun

SERVET YILDIRIM – Seçimler akabinde gözler iktisada döndü. Oluşacak yeni idarenin iktisatta uygulayacağı yeni program beklenmeye başlandı. Türkiye iktisadının iki kıymetli sorunu var: 1) Kısa vadede süratle fiyat istikrarının sağlanması ve 2) Orta ve uzun vadede Türkiye’nin içine girdiği orta gelir tuzağından çıkış sürecinin başlatılması.

Enflasyon kısa devirde bir numaralı öncelik olmalıdır zira yüksek enflasyon orta ve uzun vadede ekonomik büyümeyi aşağı çeker, işsizliği artırır. Alım gücünü zayıflatır, paranın bedelini düşürür. Enflasyon yatırım ve tasarruf kararlarının alınması sürecini zorlaştırır, işletmelere ve yatırımcıları yatırım yapmaktan caydırır. Enflasyon paranın kıymetini düşürür, tasarrufları olumsuz tesirler. Çalışanların daha yüksek fiyat talep etmelerine neden olur, böylelikle ücret-fiyat artışı döngüsü yaratır. Ayrıyeten borçlanma maliyetlerini artırarak işletmeleri ve yatırımcıları yatırım yapmaktan caydırır. Paranın öbür paralar karşısında bedelini düşürür, ithalatı daha değerli hale getirir. Devlet harcamalarını artırır, bütçeyi olumsuz tesirler.

Aslında birçok ülke tecrübesi göstermiştir ki, bir iktisatta fiyat istikrarı sağlanamadıkça yüksek büyüme sürdürülebilir olamıyor. Enflasyon yükseldikçe orta ve uzun vadede büyüme yavaşlıyor, düştükçe ise hızlanıyor.

Orta gelir aşılmalı

Orta ve uzun vadeli bir bakış açısıyla Türkiye’nin öteki önceliği ise orta gelir tuzağından çıkış olmalıdır.

Orta gelir tuzağı bir ülkenin ya da bölgenin kişi başına düşen ulusal gelirinin düşük düzeylerden orta seviyelere yükseldikten sonra, orada takılıp kalması ve bir üst kademeye geçememesidir.

Türkiye iktisadında ise uzun bir müddettir orta gelir tuzağı semptomları yaşanmaktadır. İktisadın mevcut yapısı ile 25 bin dolarlık kişi başı gelir düzeyine ulaşmamız mümkün olamaz.

Durum tespiti

– Türkiye’de Ar-Ge harcamalarının ulusal gelire oranı yüzde 1 civarında bulunuyor. Yüksek gelir kümesindeki gelişmiş ekonomilerde bu oran yüzde 1.5 ila 3.5 ortasında değişiyor. Demek ki, biz onlar kadar Ar-Ge ve inovasyon yapamıyor, bizi üst kademeye taşıyacak yüksek teknolojili ve katma kıymetli eserleri üretemiyoruz.

– Bayanların işgücüne iştirak oranı bizde yüzde 30’larda, gelişmişlerde ise 50’nin üzerinde.

– İşgücü piyasamız gereğince esnek değil, hatta OECD’ye nazaran mevzuat olarak en katı olanı bizimki.

– Türkiye’de yurt içi tasarruflar yatırımların gerisinde kalıyor. Bu nedenle yatırımlar daha çok dış tasarruflar ile finanse edilmek zorunda kalınıyor. Büyümeyi finanse edecek iç tasarrufu üretemeyip, dış piyasalardan sıcak para arayışına giriyoruz.

– İmalat sanayi içinde yüksek teknoloji bölümlerin hissesi bizde yüzde 2-3 seviyesinde. Gelişmiş ekonomilerde ise bu oran çift haneli sayılarla söz ediliyor. Bu global rekabet ortamında ucuz mal üreterek yüksek gelir kümesine girmek mümkün değil.

– Okul öncesi eğitimdeki okullaşma oranı düşük, eğitim kalitesini gösteren PISA skorlarımız yüksek değil. Rekabet ettiğimiz ülkelerdeki ortalamaları yakalamalıyız.

– Dolaylı vergilerin toplam içinde yüklü hisseye sahip olması ise kayıt dışılığın ve direkt vergi tabanının darlığının bir göstergesi.

– Çalışanların neredeyse yüzde 40’ının ve kayıt içindekilerin ise yarıya yakının taban fiyattan gösterildiği bir iktisat, orta gelir kümesinden üst kümeye çıkmakta zorlanır.

Reformlar başlamalı

Türkiye iktisadı 2001 krizi sonrası ıslahatların ve verimlilik artışının tesiriyle düşük-orta gelir kümesinden, üst-orta kümeye yükseldi, fakat orada takıldı kaldı. Bir üst kademeye çıkabilmek için tekrar verimlilik artışlarını yakalaması gerekiyor. Katma paha zincirinde aşağıdayız. Üretimin ve ihracatın düşük teknolojili eser yüklü “yükte ağır-pahada hafif” yapısının, orta ve yüksek teknoloji yüklü “yükte hafif-pahada ağır” bir yapıya dönüştürülmesi koşul. İktisadın üretim kapasitesini artırabilmek için güç ve işgücü verimliliğini artıracak, vergi tabanını genişletip, kayıt dışını azaltacak ıslahatları devreye sokmak gerekiyor.