Halk vetosu ve referandum talep etme hakkı!
Ayşegül Kahvecioğlu – Belli sayıda imzayla halkın yasama süreçlerine iştirakine imkân tanınması, vatandaşlara halk vetosu ve referandum talep etme hakkının verilmesi üzere değerli başlıkların bulunduğu çalışmada, “partili Cumhurbaşkanı”nın akabinde, “partili memur” periyodunun de işareti verildi. Siyasi partilere üyelik bakımından memurlarla ilgili genel bir yasak getirilmemesi, tarafsız kamu hizmetinin yürütülmesini temin edecek tedbirler alınmak suretiyle iştirak hakkının güçlendirilmesi, anayasada yeni bir hak olarak “adalet hakkı”nın tanımlanması, anayasal hakların tamamı için ferdî müracaata imkan tanınması, Büyük Divan kararlarına itiraz yolu açılması üzere teklifler sıralandı. Çalışmada kanun ve cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin alanlarının netleştirilmesi gerektiğine de vurgu yapıldı.
Hükümetin yeni anayasa çalışmasını şekillendirmesi beklenen başlıklar özetle şöyle:
‘ŞEHİTLER ANILMALI’
Yeni anayasada “başlangıç” kısmına yine yer verilmeli lakin kelam konusu kısım yürürlüktekinin tersine kapsayıcı, edebi ve özlü bir biçimde ele alınmalıdır. Bu kısımda vesayete karşı bir duruş sergilenerek kurucu kıymetlere referans verilmeli, demokrasi için şehit olanlar anılmalı, olumlu bir lisan kullanılmalı, kapsayıcı bir Türk milleti tarifi yapılmalıdır.
Cumhuriyet, üniter yapı, adalet ve insan haklarına dayanan, demokratik, laik, toplumsal ve hukuk devleti unsurları, yeni anayasanın da kuralları olmalıdır. Ayrıyeten devletin resmi lisanının Türkçe olması, bayrağının ay yıldızlı al bayrak, ulusal marşının İstiklâl Marşı ve başşehrinin Ankara olması da tartışmaya açık değildir.
Kuvvetler ayrılığı prensibi, yapısal değil fonksiyonel olmalıdır. Yargı yönetimi heyeti üyeleri, halkın seçtiklerine seçtirilmelidir.
‘GERİ ÇAĞIRMA HAKKI’
Yeni anayasada hak ve özgürlükler, devlet teşkilâtından evvel düzenlenmeli; insan onuru ve haysiyeti kavramına bu başlıkta yer verilmelidir.
Mevcut anayasadaki ‘haklar ve ödevler’ biçimindeki yazım terk edilerek ‘haklar ve özgürlükler’ ekseninde bir düzenleme yapılmalıdır.
Yeni anayasada halk teşebbüsü düzenlenmeli; bu kapsamda muhakkak sayıda imzayla halkın yasama süreçlerine iştirakine imkân tanınmalıdır. ‘Geri çağırma hakkı’ ile itiraz edici referanduma (halk
vetosu) yer verilmelidir.
MEMURA PARTİ ÜYELİĞİ
Siyasi partilere üyelik bakımından memurlarla ilgili genel bir yasak getirilmemeli; tarafsız kamu hizmetinin yürütülmesini temin edecek tedbirler alınmak surteiyle iştirak hakkı güçlendirilmelidir.
Dilekçe hakkının toplu olarak kullanılabileceği açıkça anayasada belirtilmelidir.
Cumhurbaşkanı ile Meclis’in mutabık kalması halinde rastgele bir mevzu referanduma götürülebilmelidir. Ayrıyeten referandum talep etme yetkisi halka tanınabilmelidir.
Yeni anayasa, Meclis’te 400 ve üstünde bir oyla kabul edilmesi halinde dahi mutlak surette referanduma sunulmalıdır. Halka anayasa değişikliği teklif etme hakkı verilmelidir.
‘YÜZDE 50 +1’E DEVAM’ VURGUSU
Çalışmada Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne yöneltilen kimi tenkitlere de şöyle cevap verildi:
Cumhurbaşkanının yüzde 50+1 oy ile seçilmesi: Buna yönelik itirazlar toplumsal ve siyasi meşruiyete aykırılık manasına gelmektedir ve demokrasiyle bağdaşmamaktadır. Yüzde 50+1, sosyolojik ve siyasi istikrarın garantisidir; ülkesel birliğin demokrasi açısından temel unsurudur.
Partili cumhurbaşkanı: Cumhurbaşkanının parti üyesi olabilmesi bir imkândır; sistemsel bir mecburilik değildir. Partililik, sistemin ve cumhurbaşkanının yürütme/hükümet olmasının bir gereğidir.
Cumhurbaşkanının tarafsızlık yemini: Yemin, seçilmiş statünün gereği bir ödevdir. Seçilmiş kişi, seçildiği statünün gerektirdiği hizmetleri vermek bakımından tarafsız olmalıdır. Tarafsızlık yemininin siyasi kimlikle ilgisi yoktur.
Meclis’in zayıflaması: Sistemsel olarak Meclis’i zayıflatan bir kural yapısı yoktur. Tam bilakis Meclis, anayasal olarak güçlenmiştir. Temel olan Meclis’in anayasal gücüne uygun iç hukukunu ve siyasi davranış kültürünü oluşturmasıdır.
Denge denetleme için bakanların, üst seviye yöneticilerin, büyükelçilerin Meclis’in onayına sunulması: ABD modeli, ülkemizdeki Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne örnek teşkil edemez. ABD modeli federal sistemin bir gereğidir. Üniter devlet yapısına sahip Türkiye’nin bu türlü bir modele geçmesi, yürütmenin işleyişi bakımından mümkün değildir.
Tek adam idaresi eleştirisi: Bu tenkit, başkanlık modellerinin temeline terstir. Başkanlık sistemi parlamenter sisteme nazaran demokratik meşruiyet açısından daha üstün ve halk iradesine daha bağlı bir sistemdir. Başkanlık sistemi tüm hükümet modelleri içinde kolektif idare tarafı en güçlü olandır.