Her yaşın farklı bir macerası var
Müjde Işıl- Yılanlardan korkan lakin insanın kötülüğünden korkmayan, herkese söyleyecek lafı olan lakin babasının karşısında dut yemiş bülbüle dönen, bilim insanı olmanın sorun çözme kabiliyetine rağmen birçok beladan bahtı yardımıyla kurtulabilen Indiana Jones… George Lucas’ın fikir babalığından doğup Steven Spielberg’ün hünerli ellerinde muhteşem olmayan bir harika kahraman olmuş bir sinema ikonu. Yaklaşık 40 yıldır hayatımızda. Çoğumuz onunla büyüdü, arkeolog olmayı düşledi. Çoğumuz arkeolog olmadık lakin Indy’ye, Spielberg’e ve sinemaya sevgimiz daima baki kaldı.
Serinin beşinci sineması “Indiana Jones and the Dial of Destiny/Indiana Jones ve Yazgı Kadranı” için birinci haberler çıktığından beri bunun albenisi olamayacak kadar eskide kaldığı, Spielberg’ün yönetmediği bir sinemanın, serinin eski ruhuyla örtüşemeyebileceği tasası vardı. Birinci sinema ‘80’lerin başında vizyona girdiğinde, ‘30’lar ve ‘40’ların macera sinemalarının ruhunu diriltmişti esasen. Onun üzerinden bir 40 yıl daha geçtikten sonra bunu yenilemenin geçerliliği olmayabilirdi. Spielberg’ün yönetip yönetmemesi ise biraz daha ortada bir bahisti. Zira kendisinin yönettiği dördüncü sinema ‘olmasa da olur’ kabilindendi esasen. Beşinci sinemayla ilgili kimsenin tartışmadığı tek bahis ise artık 80’ine gelmiş Harrison Ford’u perdede, son kere de olsa tekrar Indy kostümüyle görmekti.
Peki, “Indiana Jones ve Yazgı Kadranı” kelam konusu beklentilere ya da beklentisizliklere ne karşılık veriyor? Beşinci sinemanın çağdaş olma ya da yeni kuşağın beklentilerini karşılama üzere bir tasası yok. Tam bilakis 40 sene evvelki sinema anlayışını, daha doğrusu Indy efsanesinin temelini olduğu üzere koruyup devam ettiriyor. Lakin teknolojinin nimetlerinden de yararlanmıyor değil. Harrison Ford’u gençleştirme efektlerinin yardımıyla neredeyse birinci sinemadaki kadar genç görmek, vakitte seyahati gerçek kılıyor sevenleri için.
Dört sinemanın toplamı
Film 2. Dünya Savaşı sonunda başlayıp 1969 yılına geçiş yapıyor. Yani Indy üzere kahramanlara gereksinim duyulan bir vakitten, uzaya insan gönderildiği ve bilgisayarın kahramanlaştığı döneme… Bu açıdan Indy’nin yaş almış hâlini ve emekliliğini, “Top Gun: Maverick”te Cruise’un karakterinin durumuna benzetmek mümkün. Sonuçta bilgeliğin ve manuelin modası hiç geçmiyor. Alışılmış ortada büyük bir fark var. 80’indeki Harrison Ford’u yüzündeki derin kırışıklıklarla oradan oraya koştururken izlemek, oldukça duygulandıran bir tecrübe.
Beşinci sinema için evvelki dört sinemanın toplamı diyebiliriz rahatlıkla. Hatırlanacağı üzere birinci sinema “Kutsal Hazine Avcıları” ve üçüncü sinema “Son Macera”da Indy, Nazilerle çaba ediyordu. Beşinci sinema de kıssanın merkezine Nazileri koyuyor. Lakin macera tıpkı ikinci sinema “Lanetli Tapınak”ın izinde ilerliyor. Zira birebir bu sinemada olduğu üzere Indy’nin yanında (bu sefer çok daha güçlü) bir bayan karakter ve bir de çocuk (yaşı biraz daha büyük) bir yardımcı var. Sıkıntı durumda kalan Indy’yi kurtarmaları, serinin ikinci sinemasıyla epey paralellikler taşıyor. Beşinci sinema, öncüllerindeki ikonik sahnelerle de bağ kuruyor. Mesela birinci sinemanın en meşhur sahnelerinden olan Indy’nin kılıçlı adamla düellosu bu sefer farklı bir halde vaktin değiştiğini anlatıyor kahramanımıza. Serinin en başarısızı olan dördüncü sinemayla bağını ise oğlunun yeni sinemada neden olmadığını açıklamakla kuruyor.
Eski tarz olma, sinemanın ruhunu korurken bir açıdan da dezavantajı oluyor. Zira Indiana Jones maceraları çekildiği devirde aksiyon sahneleri öncü pozisyonundaydı kendi cinsinde. Bilhassa birinci üç sinemadaki pek çok sahneyi ve espriyi net olarak hatırlamamızın nedeni de bu baskınlığıydı. Artık beşinci sinemanın neredeyse her aksiyon sahnesi, öteki bir sinemanın gölgesinde kalıyor. Indy kent meydanında atla koştururken John Wick’in bunu esasen yaptığını biliyoruz örneğin. Bu açıdan “Top Gun: Maverick” üzere gişede eski ve yeni kuşağı buluşturma ihtimali daha zayıf görünüyor lakin nostalji hissi her vakit sürpriz yapabilir.
Beşinci sineması Spielberg’ün çekip çekmemesi neyi değiştirirdi? Somut bir ispat olmadan bu sorunun çok net bir karşılığı olmamakla birlikte izlediğimiz sinemanın Spielberg ruhuna ve usulüne çok uygun olduğu aşikâr. James Mangold kendisinin değil, büsbütün Spielberg’ün müsaadeden gitmiş. Cannes’daki prömiyerden sonra Spielberg’ün neden bu kadar memnun olduğunu izleyince daha âlâ anlıyor insan. Jez Butterworth, John-Henry Butterworth ve David Koepp’in senaryosunu kendi çekmiş üzere hissetmiş.
Ford’un yaş almışlığı nedeniyle onu çok yormayıp bayan karaktere daha çok alan açmış senaristler. Phoebe Waller-Bridge de bu alanı, muzip yüz sözünün katkısıyla olabildiğince âlâ kıymetlendirmiş. Indy’nin eski dostu Sallah’ı yani John Rhys-Davies’i yine görmek vaktin zalimliğini tekrar hatırlatıyor; Karen Allen’ı da… Bu maceranın berbatı Mads Mikkelsen’dan ise gereğince yararlanamıyor sinema. Ya Mikkelsen’ı çok makûs yapmaya kıyamamışlar ya da karakteri derinleştirmekle hiç uğraşmamışlar. Antonio Banderas’ın başka bir sinemaya bahis olabilecek karakteri ise çok kısa müddette tabiri caiz ise resmen harcanmış.
Filmin finalini bağlamada da sorun yaşanmış üzere görünüyor. Vakitte seyahat kısmı, Ford hayranlarını düzgünce duygulandırmak için eklenmiş üzere. Büsbütün o devirde geçen bir senaryo yazılabilirdi veya Indy’ye orada veda edilebilirdi. Sinemanın en zayıf kısmı de burası esasen. Ford’un son kere Indy’yi canlandırdığı söylenmesine karşın bu sinema, son olmayabilir. Tahminen onu daha çok perdede görme isteğiyle alakalı fakat bu macera burada bitmeyecek güya.