Kahramanmaraş zelzelesi gizlenen fayları ortaya çıkardı! ‘Bu vilayetlerdeki risk 2-3 kat arttı’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Türkiye, tarih boyunca en büyük zelzelelerin yaşandığı bölgelerin başında yer alıyor. Başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin dört bir yanında pek çok şiddetli sarsıntı meydana geliyor. 6 Şubat’ta Kahramanmaraş’ta yaşanan 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki sarsıntılar ise bilhassa birtakım bölgelerin sarsıntı riskinin ne kadar fazla olduğunu bir sefer daha hatırlattı. 1996’da oluşturulan Türkiye Sarsıntı Tehlike Haritası’na nazaran zelzele bölgesi sayılmayan bölgeler, 2019’daki haritada yeni durumlarıyla değerlendirilmişti.
Yaşanan büyük zelzeleler sonrası artçılar devam ederken, birçok kişi alışılmadık sarsıntılarla huzursuz oluyor. Yaşanan büyük zelzelelerin yeni faylar oluşturup oluşturmadığı üzere başlarda pek çok soru işareti de var. Daha evvel zelzele bölgesi olarak bilinmeyen noktalardaki sarsıntıların sebeplerini Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Bektaş ve Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu açıkladı.
‘BİLİNMEYEN FAYLAR KENDİNİ YENİ MUHAKKAK EDİYOR’
Büyük sarsıntılar fay kollarının şekillenmesinde nasıl rol oynuyor?
Prof. Dr. Osman Bektaş: Maraş- Elbistan zelzele çifti oluştuktan sonra zelzelenin ikinci safhası artçı zelzelelerle yer altında hala devam ediyor. Zelzele sonrası zelzele gücü yerin derinliklerine indi. Vakitle sarsıntı merkezinden kilometrelerce uzağa göç eden deformasyon üstteki kırılgan kabuktaki büyük-küçük fayları tetikliyor. Bu nedenle bilinmeyen yahut daha evvel haritalanmamış faylar da kendilerini muhakkak ediyor. Denizlerimizdeki petrol aramaları kıyılarımızı tehdit eden bilinmeyen fayların ortaya çıkmasına neden oldu. Örneğin Rize, Trabzon fayları yüzeyde kırık izi vermeyen, derinden katmanları kırarak yüzeye gerçek ilerleyen faylardır.
Prof. Dr. Murat Utkucu: Fay zonları milyon yıllar içinde gelişirler. Münasebetiyle “Bir sarsıntı oldu ve yeni bir fay gelişti” üzere bir durum kelam konusu değil. Örnek olarak ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki San Andreas Fayı, Türkiye’deki Kuzey Anadolu Fay Zonu ile birebir cinstendir. Ancak daha yaşlı olduğundan ve daha süratli bir kaymaya sahip olduğundan Kuzey Anadolu Fay Zonu’na nazaran daha olgundur.
‘RİSK HARİTALARI DEVAMLI GÜNCELLENMELİ’
1996’da oluşturulan sarsıntı risk haritasına nazaran Türkiye’deki sarsıntı bölgeleri 5’e ayrılmıştı. Fakat 2019’da güncellenen haritaya nazaran riske nazaran bölgelendirmeler kaldırıldı ve risk yine hesaplandı.
1996’da yayınlanan sarsıntı risk haritasına nazaran bugün neler değişti?
Prof. Dr. Osman Bektaş: 1996 yılındaki harita, büyük faylara olan uzaklığa ve sarsıntı tehlikesine nazaran Türkiye’yi bölgelere ayırmıştı. Meğer 2019’da yürürlüğe giren Zelzele Tehlike Haritası, vilayetlerin etrafındaki bütün zelzele kaynaklarını dikkate alan ve o vilayette yaşanabilecek en büyük yer sarsıntıyı, ivmesini veren bir harita. Ancak bu pahalar sağlam taban için verilmiştir. Tabanın sağlamlığı azaldıkça yer ivmesi artıyor. Bu haritada 1996’daki üzere zelzele bölgeleri yoktur.
Prof. Dr. Murat Utkucu: Sarsıntı risk haritalarının yeni elde edilen bilgilere nazaran devamlı güncellenmesi gerekir. Yapılan güncelleme riskteki bir değişimden ötürü değil, yeni elde edilen bilgilere nazaran yapılan yeni hesaplarda, riskin ‘farklı’ hesaplanmasından dolayıdır. Nükleer santral üzere stratejik ve üst güvenlik gerektiren yapılar için ve kentsel planlama için hazırlanan zelzele risk haritalarının farklılıklar içermesi doğal bir durum. Birisi için küçük olan zelzele riski başkasının özel durumundan ötürü büyük bir risk olarak görülebilir.
YENİ HARİTAYA NAZARAN SARSINTI RİSKİ NASIL DEĞİŞTİ?
Prof. Dr. Osman Bektaş: En süratli hareket eden Doğu Anadolu Fayı 9 mm/yıl sürat ile hareket ederken batıdaki öbür 3 fay 1-2 mm/yıl suratında hareket eder. Bu nedenle Kayseri yakınlarındaki Ecemiş Fayı’nın 6-7 büyüklüğündeki bir sarsıntısı tekrarlama mühleti birkaç yüz değil, birkaç bin yıl alabilir. Bu çeşit faylar kendini gizleyen faylardır. Öte yandan 1996 Sarsıntı Tehlike Haritası epey uzun bir vakit sonra, 2019’da yenilenmesinden dolayı Trabzon ve Rize vilayetlerinin yapı stoku yeni zelzele yönetmeliğine nazaran risk altındadır. Çünkü Trabzon’un sarsıntı tehlikesi 2, Rize’nin ise 3 kat artmıştır. Bu nedenle bu vilayetlerin 2019 öncesi yapı stoku zelzele yönetmeliğine nazaran test edilmeli.
Prof. Dr. Murat Utkucu: Sakarya Üniversitesi’nin de içinde bulunduğu milletlerarası bir projede hazırlanan bölgesel sarsıntı risk haritasında Kayseri civarı daha yüksek bir riske sahiptir. Bu haritanın güncelleme gayretleri son birkaç ay içinde başlamıştır. Ayrıyeten Erzincan doğusundaki Yedisu Sismik Boşluğu 1784 yılından beri, İstanbul açıklarındaki Doğu Marmara Denizi Sismik Boşluğu 1766’dan beri büyüklüğü 7 civarı sarsıntı üretmemişlerdir.