Kent hafızasının muhafızları: Sokak tabelaları
Hasan Mert Kaya- Bir kentin sokak isimleri yalnızca birer isim, rastgele belirlenmiş sözcükler değil. Orada yaşananların, iz bırakan kıymetli olayların ve acı tatlı anıların birer yansıması, yok olup unutulmaması istenen bir belleğin izleği sokak isimleri. Kimi vakit bir müellif ya da şair, kimi vakit ise bir olay ya da bir ziyaretin bedelli konuğu isim kaynağı olmuş. Dünyanın esaslı başka kentlerinde de benzeri durum kelam konusu. Fifth Avenue, Oxford Street, Champs-Elysees , Taksim Meydanı ve İstiklal Caddesi bu türlü yerlerden. Katman katman yaşanmışlıkların duvarlara tutunan izleri olan sokak tabelaları günlük hayatın koşturmasında pek dikkat çekmez. Meğer kent mobilyaları olarak adresimizi bulduran, gelen giden evrak ve eşyaların bize ulaşmasında taraf gösteren devamlı birer işaret fişeğidir sokak tabelaları.
Bordodan kırmızıya…Cumhuriyetin birinci yıllarından itibaren İstanbul’un sokak tabelaları koyu bordo renkli taban üzerine beyaz yazılı olmuş. Genişçe bir dikdörtgen formundaki bu tabelalar kalın saç levha üzerine emaye kaplı ve daima dışa yanlışsız bombeli yapılmış. 1930’lu,1940’lı yıllar daima bu sokak tabelaları süslemiş İstanbul’un cadde ve sokaklarını. 1950’lerden itibaren sokak tabelalarının küçüldüğünü ve rengin de koyu bordodan kırmızıya dönüştüğünü görüyoruz. 1960’ların ortalarından itibaren kırmızı sokak tabelaları yerini mavi üzerine beyaz yazılı ve bombesiz, düz levhalara bıraktı. Evvelkiler üzere göz alıcı ve heybetli değildi bu sokak tabelaları. Tezsiz, konulduğu yerde muhakkak bilinmeyen levhalardı. Öncekilerle kıyaslandığında adeta bulunduğu yeri yoksullaştıran güdük bir halleri vardı ve bu halleriyle İstanbul’a hiç yakışmıyordu levhalar. Üstelik emaye kaplı eski levhalara nazaran daha dayanıksız, çabuk yıpranıp paslanan kalitesiz materyalden yapılmışlardı. Yapanların da içine çok sinmemiş olacak ki mavinin tonu da bir defa değiştirildi. 1970-2000 yılları ortası bordo, kırmızı ve mavi sokak tabelaları ile karışık geçti. Kimi sokağın bir ucunda kırmızı, öbür ucunda mavi sokak tabelası vardı. İstanbul dışında Çanakkale ve İzmir’de de sokak isimleri çoğunlukla bombeli, mavi-mor tabanlı emaye üzerine beyaz yazı olmuş.
Dikkat çeken isimler
Sokak isimleri, orada yaşananların, iz bırakan kıymetli olayların ve acı tatlı anıların birer yansıması… İstanbul üzere kadim bir kentte 1930’lu yılların koyu bordo taban üzerine beyaz yazılı sokak tabelalarına geri dönülmesi…
Cadde-i Kebir’den İstiklâl Caddesi’ne
İstanbul’un vitrini denildiğinde kuşkusuz akla birinci gelen cadde İstiklal Caddesi… Türkiye’nin en kozmopolit caddesinin ismi Cadde-i Kebir, yani Büyük Cadde ismini taşıyordu. Caddenin yabancılar ortasındaki ismi ise Grand Rue de Pera idi. İstanbul’un işgalden kurtulmasının akabinde caddenin ismi İstiklal Caddesi olarak değiştirildi. 1927 yılına ilişkin fotoğrafta İstanbul Belediyesi memurları üzerinde İstiklal Caddesi yazan tabelayı asarken görülüyor. Merdivenlerin üstünde tabelayı asan kişi ise o periyotta belediye de numerotaj memuru olan İstanbul tarihçisi Osman Nuri Ergin. (D Demir Özlü, Beyoğlu 1930)
İsimler korunmalı
Kişisel görüşüm İstanbul’da 2005’ten itibaren kullanılmakta olan girintili dizaynın endüstriyel görünümü ile İstanbul’a ahenk sağlamadığı istikametinde. Teklifim, 1930’lu yılların koyu bordo yer üzerine beyaz yazılı sokak tabelalarına geri dönülmesi ve bir daha da değiştirilmemesi. En değerli nokta ise İstanbul üzere kadim bir kentte; 1115.Sokak, G56, B300 Sokak üzere sayılardan oluşan sokak isimleri kullanımından vazgeçilmesi. Sahip olduğumuz esaslı tarih ve güçlü kültürel birikimimizle birbirinden hoş sokak isimleri üretilebilir.
Dünya şehirlerinden
Dünyanın önde gelen kentlerinin alamet-i farikası olan sokak tabelalarında geçmişten gelen bir uygulamanın devam ettirildiğini ve sokak tabelalarının klâsik hale gelip, o kentle bütünleştiğini görüyoruz. Örneğin Berlin ve Londra’da beyaz üzerine siyah yazı ile hazırlanan sokak tabelaları tercih edil miş. Venedik’te beyaz ve sarı üzerine koyu renk yazı, Paris’te mavi üzerine beyaz, New York’ta ise yeşil üzerine beyaz levhalar kenti donatmış. Roma’da kadim imparatorluk geleneği yaşatılmış ve açık renk mermer taş üzerine koyu renkli yazı kullanılmış.
Meşhur İkili Vav!
Gümüşsuyu’ndaki İkili Vav Sokağı’nın kıssası enteresandır. Birçok kişi bu ismin tasavvufi bir derinliği, Esma’ül Hüsna’daki El-Vedud isminin baş harfi olan “vav (? )”dan geldiğini düşünür. Gerçek ise biraz farklı; sokak ismini İstanbul’u ziyaret eden
Alman Hükümdarı Kaiser Wilhelm’in ikili W’sinden almış.
Mesleklerin sokakları
İstanbul’da Tarihi Yarımada’da, bilhassa de Eminönü, Tahtakale, Sultanhamam ve Kapalıçarşı’da birçok sokak ismi vaktinde orada toplanan ve tıpkı işi yapan meslek erbabından alır. Çakmakçılar, Fincancılar, Marpuççular, Fesçiler, Bakırcılar, Saraçlar sokak ve cadde isimleri kaybolup unutulmaya yüz tutmuş olsa da bir devrin bugün sokak isimlerinde yaşayan hafızası aslında.
Yeni sokak tabelaları
2005 yılı İstanbul’un sokak tabelaları için bir dönüm yılı oldu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi kentin tüm sokak levhalarını yeniledi. Eski levhalar söküldü ve Bülent Erkmen ile Aykut Köksal’ın tasarladığı yeni tabelalarla kent donatıldı. Bu tabelalarda biri geniş, ikisi dar üç şerit var. Geniş kısımda sokak ya da cadde ismi ile kapı numaraları, dar şeritlerin birinde mahalle, başkasında ise ilçe ismine yer verildi.