Kıbrıs Harekâtı’nda bilinmeyen detay! Saat farkı unutuldu, bu atılım kurtardı
Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – 49 yıl evvel bugün dünyanın gündeminde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kıbrıs’a gerçekleştirdiği müdahale vardı. Adada yaşayan Türklere karşı uzun müddettir uygulanan baskı ve şiddeti birinci etapta diplomatik yollarla çözmeye çalışan Türkiye Cumhuriyeti, 15 Temmuz 1974’te EOKA başkanı Nikos Sampson’un Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak maksadıyla Makarios’a karşı darbe yapması ve iktidarı ele geçirmesinin akabinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin garantör devletlerinden birisi olarak adaya müdahale kararı aldı. Türk ordusu havadan ve denizden Kıbrıs’a çıkarken harekât, dünyaya Başbakan Bülent Ecevit’in, “Biz aslında savaş için değil, barış için ve sadece Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz” kelamlarıyla duyuruldu. Türkiye’nin yakın tarihi ve Batı ile olan ilgilerindeki en değerli kırılma noktalarından Kıbrıs Barış Harekâtı’nın üzerinden 49 yıl geçmiş olsa da harekâta ait birçok ayrıntı günümüzde bilinmiyor. Türk askeri havacılığı konusunda yaptıkları araştırmalarla öne çıkan Levent Başara ve Prof. Dr. Serhat Güvenç‘in kaleme aldığı ‘Kıbrıs için Havalandılar ‘G-Günü’ ise Kıbrıs Barış Harekâtı’nın hava cephesini harekâtta şahsen vazife almış isimlerin anlatımlarıyla inceledi ve harekâta dair çok bilinmeyen ayrıntıları gün yüzüne çıkardı.
Harekâttın yakın hava takviyesi misyonlarını üstlenen efsane F-100D Harika Sabre uçağı
Kıbrıs Barış Harekâtı’na giden süreç nasıl gelişti ve bu süreçte ne üzere hazırlıklar yapıldı?
Levent Başara: Türkiye 1963 yılından itibaren Kıbrıs’a müdahale etmek fırsat kolluyordu. Zira adada bulunan Türklere baskı ve şiddet giderek artmış ve ‘Kanlı Noel’ olarak tarihe geçen katliamlar yaşanmaya başlamıştı. Ancak bu devirde Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs’a müdahale etmek için yeteri kadar teçhizata sahip değildi. Bu sebeple daima devam eden bir hazırlık süreci var. 1963 ve 1964 yıllarında Kıbrıs üzerinde yapılan ihtar uçuşları var. Yani Kıbrıs’ta yaşananlara silahlı müdahale kararı alınmadan evvel diplomatik ve askeri manada ikaz olarak her şey yapılmış. 1967 yılına gelindiğinde Kıbrıs’a müdahale edilmesi için de önemli hazırlıklar görülüyor. Hatta Esenboğa Havalimanı’nda paraşütçüler C-47 uçaklarına bindirilmiş lakin yapılacak olan harekât son anda tekrar ertelenmiş. 1974 yılına kadar bu halde daima bir hazırlık hali var diyebiliriz.
Bu noktada özellikli vurgulamak istediğim bir konu var. Kitapta Türk Silahlı Kuvvetleri’nin harekâtta birinci şehit olan subayı şehit Üsteğmen İlker Kartel’e de yer verdik. Bu ayrıntısı öne çıkarmak için bilhassa çalıştık zira kendisi bu vakte kadar daima geri planda kaldı. İlker Kartel harekâtın birinci günü erken saatlerde kalkan RF-84F keşif uçaklarından birinin pilotu. Uçağı harekât öncesindeki günlerde de olduğu üzere vuralacak Rum gayelerinin tespit edilmesi gayesiyle harekâttan çabucak evvel kalkış yapıyor. İlker Kartel’in nasıl şehit olduğunu ve cenazesinin nasıl bulunduğunu da tekrar birinci sefer şahitleriyle birlikte anlattık. Şehidimizin ismi yıllar sonra bir vapura verildi. Kitabımızda da kendisini anlatarak ona vefa borcumuzu ödediğimizi ve hakkını teslim ettiğimizi düşünüyorum.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin harekâttaki birinci subay şehidi Hv. Plt. Ütğm. İlker Karter ve İlker Karter’in uçtuğu uçak tipi RF-84F Thunderflash
Serhat Güvenç: 1964 yılında yaşanan krizin akabinde Kıbrıs’a yapılacak bir müdahalede Hava Kuvvetleri’nin değerli bir rol oynayacağı ortaya çıkmıştı. Muharip filolar zati bu vazife için hazırdı. Lakin adaya birlik taşıyacak olan ulaştırma üslerinin durumu başkaları üzere değildi. Tam bu noktada kitapta da röportajı bulunan ve yakın vakitte vefat eden Safter Necioğlu Paşa’nın rolü çok büyük. Kendisi hava ulaştırma birliklerini harekâta hazır hale getirmiştir. O periyotta Türk Hava Kuvvetleri daha çok jet pilotlarına kıymet veren bir kuvvet ve ulaştırma kuvvetleri ikinci planda kalmış. Safter Paşa Kayseri’deki 12. Hava Ulaştırma Ana Üssü’ne atanmış olan parlak bir kurmay subay ve misyona gelir gelmez üssü bu türlü bir harekât için hazırlamaya başlıyor. Safter Paşa’dan evvel ulaştırma üssü ve hava indirme tugayı ortasındaki uyum çok güçlü değil. Lakin yapılan tüm hazırlığa karşın tekrar de eksikler ortaya çıkıyor. Mesela Almanya’dan alınan C-160’ların yük atma tertibatları hazır değil. Bu misyonu yapacak işçi sayısı çok az. Tüm bu sıkıntılara karşın bu birlik harekâtta kendisine verilen vazifesi tamamlıyor.
Hava indirme harekâtı nasıl gerçekleşti? Çalışmanız sırasında bu operasyona ait ne üzere enteresan ayrıntılara rastladınız?
Levent Başara: Hava Kuvvetleri’nin birinci etapta C-130 filosunun güçlendirilmesini istiyordu fakat o devir bu gerçekleşmedi. Bu periyotta C-130 uçakları alınamıyor lakin Almanya’da vazife yapan bir hava ateşemizin şahsi teşebbüsleri sonucunda Almanya’nın elinde bulunan bir kısım C-160 tipi askeri kargo uçağını emekli edeceği öğreniliyor. Bu gelişme Genelkurmay’ın da ilgisini çekiyor zira bu uçaklar NATO üyesi bir ülkeden yardım kapsamında alınacağı için fiyat manasında ucuza geliyor ve bu uçaklar istemeye istemeye de olsa alınıyor. Sonuçta harekâtta çok kıymetli rol oynuyorlar. Zira elimizde C-160’lar olmasaydı C-47’ler ve sonlu sayıdaki C-130’larla kolay kolay yapılabilecek bir harekât olmazdı.
Motoru, iniş kadrosu yuvasının ucu, yükseliş ve dönüş dümeni fosforlu turuncu renk boyalı C-160D
Almanya’dan gelen C-160’ların motorları ve iniş kapakları başta olmak üzere kimi kesimleri fosforlu turuncuyla boyanmış olduğu için birinci indirme harekatı esnasında bu uçaklardan kimileri isabet alıyor. Bu genelde berbat hava koşullarında uçakların rahat görülebilmesi yahut kol uçuşunda yandaki uçakla muhtemel bir çarpışmayı önlemek için yapılır lakin savaş vakti sizi açık amaç yapar. Bizim uçaklarımızda birinci sortiye turuncu boyalarla çıkınca birkaç C-160 mermi isabeti almış. İkinci sortiye çıkılmadan çabucak evvel hava ikmal bakım merkezindeki emekçilerinde yardımıyla uçakların turuncu boyalı kısımları boyayarak amaç olmaktan çıkarmışlar. – Levent Başara
Serhat Güvenç: Doğal harekât esnasında karşılaşılan birtakım aksilikler de var. Bana en çarpıcı gelen aksilik kılavuz harekâtı esnasında yaşananlar. Bu misyon için küçük bir küme görevlendiriliyor. Harekâttan çabucak evvel Kıbrıs’a gidecekler ve atılacak birlikler için işaretleme yapacaklar. Bu misyon zati Kıbrıs’ta harekât öncesinde bulunan birlikler tarafından yapılacak lakin gerçek yapılabilmesi, denetim edilebilmesi için hava indirme tugayının hür paraşüt müfrezesinden daha sonra harekât sırasında şehit olacak Yüzbaşı Sami Akbulut’un liderlik ettiği bir tim görevlendiriliyor. Bu grubun adaya saat sabah 05.00 civarında ineceği söyleniyor lakin 1972 yılında Türkiye yaz saati uygulamasına geçmiş. Dolayısıyla Türkiye’de saat 05.00 iken Kıbrıs’ta saat 04.00. Kıbrıslı Türkler sabah 04.00’te havaalanında uçağın sesini duyuyorlar lakin saat uyuşmadığı için işaret vermiyorlar. Uçak iniş yapamadığı için de kılavuzlama harekâtı yapılamıyor. Lakin buna karşın harekât yapılıyor zira Safter Necioğlu harekât planını kılavuzlama harekâtı yapılmadan kurgulamış. Birkaç istisna dışında birlikler inmeleri gereken yerlere iniyorlar.
Hava indirme harekâtının başarılmasında rol oynayan C-47B uçağı, paraşütçü atıyor
Safter Necioğlu’nun da içinde bulunduğu birinci dalgada uçaklar atma noktasını tam karşılayamıyorlar ve havada bir çeşit atılıyor. Bu gecikme sebebiyle paraşütçüler ile helikopterler ortasında da tehlikeli bir müsabaka yaşanıyor fakat önemli bir sorun yaşanmadan vazife tamamlanıyor. – Prof. Dr. Serhat Güvenç
Uçar birlik harekâtına dair neler söylenebilir? Hiç kayıp verilmemiş olması sizce bir tesadüf mü?
Levent Başara: Kıbrıs Barış Harekâtı’nda helikopterler de değerli rol oynadılar. Adaya süratlice kuvvet gönderilmesi ve kıyı başı elde edilmesi için uçaklar, çıkarma gemileri dışında helikopterler de kullanılıyor. Silahlı Kuvvetler, bu kapsamda daha evvel planlamalarını yapmış ve helikopterler satın almış ve 1960’lı yıllarda kara havacılığının da temelleri atılmış. Sinemalarda onlarca helikopterin birlikte gidip bir bölgeye asker bıraktığını görmüşsünüzdür. 20 Temmuz sabahı Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ilişkin 72 helikopter birebir sinemalardaki üzere daima birlikte gidip askerlerimizi Beşparmak Dağları’nın gerisine indirmiş. Keşke o muazzam anlar görüntülenmiş olsaydı ve biz bugün o anları izleyebilseydik.
Kapısına MG-3 ağır makineli tüfek yerleştirilmiş bir Jandarma AB-205 helikopteri
Uçar birlik harekâtında hiçbir helikopter kaza kırım geçirmemiş. Yalnızca bir iki helikopterin isabet aldığını biliyoruz. Bu periyotta TSK bünyesinde bir hücum helikopteri bulunmadığı için harekâta katılacak helikopterlere silahlı muhafaza sağlamanın yolları düşünülmüş ve bunun sonucunda MG-3 ağır makinalı tüfekleri çeşitli aparatlar yardımıyla teknisyenlerin kullanacağı formda helikopterlerin yan kapılarına monte edilmiş. Bu silahların nasıl monte edildiği ve harekât sırasında nasıl kullanıldığına dair ayrıntıları da kitapta anlattık.
Serhat Güvenç: Harekâtta misyon alan helikopterler 2. Ordu Hava Alayı diye geçiyor olsa da aslında o toplama bir birlik. Birinci ordu ile ikinci ordu Jandarma ve Hava Kuvvetleri’nden gelen halikopterlerle oluşuturuluyor. Hasebiyle bu türlü bir misyon için daha evvel tatbikat yapmış bir birlik değil. Türk ordusu helikopteri yeni yeni kullanmaya başlamış ve pilotlar yeni yeni yetişiyor. Tüm bunlara karşın hiç kayıp verilmemiş olması epey enteresan zira kendileri de bu hususta şaşkınlar, “Tatbikat yapsak en az 2 kaza kırım olurdu” diyorlar. Zannediyorum savaşın ciddiyeti pilotlarımızın yanılgı yapma ihtimalini çok aza indirdi. Ayrıyeten Rumlar çok hazırlıksız ve eğitimsiz yakalandılar, helikopterleri vurabilme imkanları varken hakikat nişan alamadıklarına dair transferler var. Bunlarla birlikte uçar birlik ve indirme harekâtının kısmen dost ögeler denetimdeki alanlara yapılmış olması da bu bahisteki kıymetli faktörlerden birisi.
Uçar birlik harekâtının en değerli hava aracı UH-1H helikopteri
Dost atışıyla batırılan TGC Kocatepe’nin öyküsü sanırım merak edilenler ortasında birinci sırada geliyor. Bundan sonraki süreçte Kıbrıs Barış Harekâtı’na ait farklı bir çalışma daha görecek miyiz?
Levent Başara: Serhat’da ben de Türk askeri havacılığı konusunda araştırmalar yapıyoruz. Münasebetiyle Kıbrıs Barış Harekâtı’nı da yalnızca hava kuvvetleri cephesinden inceledik. Daha evvel bu türlü bir çalışma kimse tarafından yapılmamış. Biz 3 yıl evvel bu röportaj serisine başladığımızda emekli havacılarımızın kapısını kimsenin çalmadığını fark ettik. Şu an da nakliyeci, helikopterci ve savaş pilotu olmak üzere yaklaşık 115 bireyle görüştük. Bu kadar büyük bir malzemeyi tek kitapta toplamak istemedik ve böldük. Birinci kitapta harekâtın birinci gününü anlattık. Şu anda üzerinde çalıştığımız kitapta da yakın hava takviyesini anlatacağız. Bu kitap birkaç ay içinde bitecek. Bu kitapta 20 Temmuz’dan sonraki 3 günde direkt harekâta katılan çoğunlukla F-100 kullanmış pilotlarımızın anılarını anlatacağız. F-100 uçaklarına bilhassa ehemmiyet vereceğiz zira o devirde o uçaklar ve tecrübeli pilotlarımız olmasaydı işimiz biraz güç olurdu diye düşünüyorum. Yeniden F-5 ve F-104 filolarımız da kitapta bahsedilenler ortasında olacak. Üçüncü kitapta ise TCG Kocatepe’nin vurulmasını anlatacağız zira bu olay öncesi ve sonrasıyla başlı başına bir kitap konusu.
Serhat Güvenç: Tüm bu çalışma sırasında yalnızca pilotlarla değil, harekât periyodunda Kıbrıs’ta yaşamış ve olayalara şahitlik etmiş 100’ü aşkın beşerle görüştük. İlk kitapta bunun bir kısmını yayınladık ve birinci kitabın akabinde harekâtta misyon yapmış olan bizim konuşmadığımız çalışandan de bize dönüş yapanlar oldu. Yani tüm seri için 110 ila 120 beşerle görüştük denebilir ve bu görüşmeleri kapsayan çalışmalarımızı yayınlamaya devam edeceğiz.