Kıyametin diplomalı bekçisi

Evrim Altuğ- İngiliz direktör Christopher Nolan’ın bütçesi 100 milyon doları aşan ‘epik’ tarihî tansiyon sineması “Oppenheimer”ın baş karakteri, Alman asıllı Yahudi Amerikalı bilim insanı Julius Robert Oppenheimer’ın 2006 Pulitzer ödüllü biyografisi, İthaki etiketiyle basıldı. 22 Nisan 1904–18 Şubat 1967 arası yaşamış Oppenheimer’ı İrlandalı oyuncu Cillian Murphy’nin canladırdığı sinemanın, 21 Temmuz itibariyla pek çok dünya ülkesiyle birebir anda Türkiye’de de perdelere yansıtıldığı şu günlerde raflara çıkan kitap, 25 yıllık bir araştırmanın meyvesi olarak beş ana kısımda derleniyor.

Belgelerle desteklenmiş

Kitap, The Nation gazetesi yardımcı editörü Kai Bird ile, 2021’da yitirdiğimiz tarihçi Martin J.Sherwin’in imzasını taşıyor. Meslektaşları ve dostlarının “Oppie” dedikleri Oppenheimer’ın anne babasının geçmişlerine dek inen, çok sayıda arşivsel doküman ile desteklenmiş, anı ve deyişlerle, fotoğraflarla yüklü eser, atom bombasının babası kabul edilen bilim adamının, Soğuk Savaş periyodunda, 1947-1957 ortasında ABD’li Cumhuriyetçi senatör Joseph R. Mc Carthy ve takımının kendisini nasıl amaç gösterdiği konusunu da büyüteç altına alıyor.

Yönetmen Nolan’ın sinemasına temel olan 912 sayfalık kitap, küçüklüğünde yansıttığı parıltılara duyduğu hayranlıkla taş koleksiyonu yapan, içinde bir yakının tabiriyle “kendi yıkımının tohumlarını taşıyan cinsten bir kibir” taşıyan, sınıf arkadaşlarına öğrendiği Latince ve Yunanca klasiklerden öğretmeninin davetiyle dersler de vermiş bir küçük erkeğin portresini çiziyor. “Küçükken çok yumuşak, itici derecede güzel bir çocuktum,” diyen Oppenheimer’ın portresini tarafsız, serinkanlı ve ibret verici bir çeşitlilikle ortaya seren kitapta, kendisinin birebir anda nasıl hem bu kadar zeki ama bu kadar da aptal olabildiğine dikkat çekiliyor. 

Filmin Oscar adaylıklarına kesin gözle bakılıyor.

Gençliğinde yürüyüş ve taş toplamanın dışında, denizciliğe de merak salan, dünyaya “Söylesene, siyasetin hakikatle, uygunlukla ve güzellikle ne ilgisi var?” sorusunu soran Oppenheimer’ın biyografisi, baş karakterin özlü kelamlarıyla açılan bölümlerini okura peş peşe sunarken yönetmen Christopher Nolan, BBC’ye sinemanın geçen haftalardaki Londra prömiyeri sebebiyle verdiği bir röportajda, bilhassa bu kitabın kendisini ne kadar beslediğine takdirle atıfta bulunuyor. 

Yaklaşık 10-15 kısımlık dinamik aralıklarla, bilim beşerinin meslektaşları, hocaları ve akrabalarından sayısız anekdotlarla ilerleyen “Amerikalı Prometheus” kitabında, sözgelimi dünyanın karanlık geleceğinin fikir ve hareket babası Oppenheimer’ın 10 Ağustos 1931’de tabir ettiği şu kelamlara de dikkat çekiliyor: “Önümüzdeki 30 yılda dünyanın epey huzursuz ve eziyetli bir yer olacağını düşünüyorum, bunun içinde olmak ve olmamak ortasında çok fazla bir uzlaşmanın mümkün olacağını da sanmıyorum.”

912 sayfalık kitap Pulitzer Ödülü’ne bedel görülmüştü.

‘Kendini İlah sanıyor’

Kitabın ikinci kısmı, tanıklıkları ve kayıtlarını okurun muhakemesine sunarken, gerek komünist avı sırasında gerekse atom bombası tecrübelerinden sonra bu tartışmalı dahinin insanlığına yönelik en tarafsız algıyı okur nezdinde oluşturabilmek ismine, hakikaten baş döndürücü bir birikim ortaya koyuyor. 1940’lı yılların ortalarına, dünya savaşının yıkımına hakikat, kaçınılmaz biçimde giderek vatansever birine dönüşen ve Nazi faşizminin ‘karşı tarafta kendi nükleer ölüm deneyleriyle’ dünyayı sürüklediğinden tasa duyan Oppenheimer, atom bombası projesinin ülkesi ve dünyanın geleceği ismine olabilecek en hakikat teşebbüs oluşunun çelişkisini okura sayfalar boyunca duyumsatıyor. 

Kitabın kıymetli bir eşik noktasını ise, FBI yöneticisi J.Edgar Hoover’in 15 Kasım 1945’te Oppenheimer’ın hakkındaki birinci evrak özetini Beyaz Saray ve Dışişleri Bakanlığı’na yollaması oluşturuyor. O devirde hakkında Phillip Morrison tarafından “…kendisini ilah sanıyor,” benzetmesi yapılan karakterin biyografisi, bu istikametiyle gerek siyasal, gerek ruhsal ve gerekse tarihi bir başyapıt olarak adından uzun müddet kelam ettireceğe benziyor.