Mitolojiden dinlere, tarihten jeolojiye Nuh Tufanı: İnsanlığın ortak anlatısı

Dr. İskender Dölek | [email protected]/ Muş Alparslan Üniversitesi- İnsanlık tarihinin kıymetli olaylarından biri olarak kabul edilen Nuh Tufanı; Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet üzere büyük dinlerin kutsal metinlerinde yer almasının dışında insanlığın ortak kültürel mirasının da bir modülünü oluşturur. Hint mitolojisinde Matsya avatarı ismi verilen bir ilahın insanları ve hayvanları kurtarmak için bir gemi inşa etmesi ve tufandan sonra yine dünyayı yaratışı anlatılır. Antik Yunan mitolojisinde, Zeus’un yarattığı tufandan Deukalion ve Pyrrha çiftinin bir sandık yapıp içine girerek kurtulmalarına yer verilir. Çin mitolojisinde anlatılan tufan olayı başka tufan kıssaları ile ortak noktalara sahip olsa da İmparator Yu’nun insanları gemi ile değil de kanal inşa ederek tufandan kurtarışı üzerinde gelişir. Mayalarda ise ilah Chac tarafından oluşturulan bir tufan sonrasında ağaç üzerinde kalarak yaşamayı başaran iki insan etrafında gelişen olayları görürüz. Kuzey Avrupa ülkelerinde de Ragnarok ismi verilen dünyayı yıkan bir tufan ve bu tufandan kurtulan Lif ve Lifbrasir sayesinde dünyanın yine doğuşu anlatılır.

Nuh’un Gemisi’nin, Ağrı Dağı’nda jeolojide “yer akması” ismiyle anılan ve buzulların kaymasıyla ortaya çıkan, gemiye misal doğal bir oluşum olduğu da bedellendiriliyor.

“Tufan”ın kökeni

İlk Çağ dünyasının yaratılış söylencelerinden kimileriyle, gerçek tabiat olayları ya da değişim süreçleri ortasındaki ilgiyi araştıran birçok çalışma yapılmıştır. Bu çerçevede Tevrat, Yeni Ahit ve Kuran-ı Kerim incelenmiş; tufan anlatısının izleri Gılgamış Destanı’ndaki Babil anlatısına kadar takip edilmiştir. Bu anlatının kaynağının, Sümerlerin çok daha erken tarihli, büyük olasılıkla M.Ö. 3400 yılından öncelere giden bir hikayesi olduğu sanılmaktadır. Babil anlatısında Utnapiştim, Sümer anlatısında ise Xsisutrus’a, deniz yaradanı, insanlığın işlediği günahlar yüzünden yakında patlayacak bir tufanı haber verir. O da bunun üzerine bir gemi yapıp ailesi ve hayvanlarıyla kurtulur. Destan, Sümer Hükümdarı Gılgamış’ın tufandan kurtulan milletine kendini adamasını, ölmez otunu bulmak için yaptığı trajik seyahati bahis alır. Tufan olayı Hristiyanlıkta dünyanın vaftiz edilmesi ve arınması olarak kıymetlendirilir. Tevrat’ta tufan, hiçbir neden sonuç bağlantısı olmadan anlatılır ve kötülüklerin artması üzerine Tanrı’nın insanı yarattığına pişman olması sonucu ortaya çıkar. İslamiyet’te ise tufan Allah’a ibadeti terk edip tapınmak için kendilerine putlar edinen, iman temellerine uzun mühlet direnen Nuh kavminin cezalandırılması, sonraki kuşakların kurtulması çerçevesinde kıymetlendirilir. Bu farklı yorumlar, gerek tufan anlatılarının ortaya çıktığı devir şartları ile gerekse farklı kültürel ortamlara ve inançlara sahip insanların tufana yüklediği manayla ilgilidir. Bilhassa olayın, yazının olmadığı bir periyotta meydana gelmiş olduğu düşünüldüğünde, kıssaların kayıt altına alınıncaya kadar kimi bozulmalar yaşaması da kaçınılmazdır.

Tufan anlatısının izleri Gılgamış Destanı’ndaki Babil anlatısına kadar takip edilebiliyor.

Bilimsel yorumlar

Kutsal kitaplara nazaran tufan, bütün dünyayı su altında bırakan şiddetli yağmur ve yerden fışkıran suyu tabir eder. Birtakım dini metinlerde sel getiren şiddetli yağmuru, kimi metinlerde ise yalnızca yağmura bağlı olmayan, başka su baskınlarını (deniz kabarması, ırmak taşması, okyanuslardan gelen kasırgalar vb.) tabir etmek için de kullanıldığı görülür. Genel kanaat tufanın lokal bir olay olduğu biçimindedir. Bu durumu destekleyen en kıymetli görüş, buzullar da dâhil yeryüzündeki tüm suların, tüm karaları sular altında bırakamayacağıdır. Jeolojik kayıtlar, yer tarihi boyunca çok karmaşık ve kaotik olayların yaşandığını anlatan kıymetli bulgular içerir. Ayrıyeten bu kayıtlar, jeolojik devirler içerisinde birçok canlı tipinin kitlesel olarak yok olduğuna, büyük çevresel felaketler yaşadığına işaret eder. Bu kitlesel yok oluşların birden fazla iklim değişmesi ile ilgilidir. İklim değişmeleri üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde, buzul ve buzul ortası devirlerde dünya üzerindeki su kütlelerinin dağılımının değiştiği, deniz ve göllerin su düzeylerinin bariz bir halde arttığı ya da azaldığı görülür.

Karadeniz’deki taşkın

Tufan, eski açıklamalara nazaran ya yer sarsıntısı ile Basra Körfezi üzerinde oluşan şiddetli bir kasırga ya da deniz tabanında oluşan çökme nedeniyle, suların bu bölgeyi basması sonucunda meydana gelmiş. Ana yer sarsıntısı geldiğinde bahtı yaver gidip ailesini ve hayvanları alacak bir gemi yapan Nuh, dev bir tsunami ya da zelzele dalgasına kapılıp kuzeye yanlışsız sürüklenmiş. Irak ovalarını uzunluktan boya geçip kuzeyde bir yerde karaya oturmuş. Gemi kimi araştırmacılara nazaran Cudi Dağı’na oturmuş; kimilerine nazaran de Ağrı Dağı’nda -jeolojide “yer akması” (earthflow) ismiyle anılan ve buzulların kaymasıyla ortaya çıkan- gemiye benzetilen doğal oluşum, “Nuh’un Gemisi”ymiş. Bu olay sırf bir sefere mahsus gerçekleşmiş değildir. Geçmişte benzeri ya da farklı tabiat olaylarının tekraren yaşandığını görmek mümkündür. Örneğin Karadeniz’de gerçekleşmiş muazzam bir taşkına ilişkin bilimsel bilgiler mevcuttur. M.Ö. 6200 yılında sırf kuzey yarım kürede karar süren küçük bir Buzul Çağı yaşanmış. Bu küçük Buzul Çağı M.Ö. 5800 civarında sona ermiş, buzullar erimeye başlamış. M.Ö. 5600’de okyanus düzeyi yükselmiş, Cebelitarık Boğazı üzerinden Akdeniz’e, oradan Ege ve Marmara’ya akmaya başlamış. Marmara’da evvelce ırmak halinde akan sular gitgide kuvvetlenmiş, birkaç gün içerisinde etrafındaki her şeyi yutan dev bir akarsuya dönüşmüş. İstanbul Boğazı’ndaki doğal seti yıkarak Karadeniz’e suyunu boşaltmaya başlamış. Gölün düzeyi günde 15 santimetre yükselmiş. Bilgiler, Nuh Tufanı’nın Mezopotamya dışında, Karadeniz etrafında ya da Karadeniz ve etrafını de etkileyen iklim değişmesi sonucunda gerçekleşen bir olay olduğunu işaret ediyor. Tufanla ilgili ortaya koyulan görüşler elbet şu an için eldeki dataların yorumlanması ile elde edilen ve kendi içerisinde belirli bir tutarlılığa sahip ön kabullerden oluşuyor. Aslında tufan tek bir bilim kısmı ile çözümlenebilecek ve tam manasıyla algılanabilecek bir olgu değildir. Yazıdan evvelki vakitlerde meydana geldiği için arkeolojinin, yazılı metinlerde yer alıyor olmasından ötürü tarihin, bir yerde geçmesi nedeniyle coğrafyanın ve kutsal kitaplarda geçmesi nedeniyle teoloji-ilahiyat üzere alanların, misal bir olayın farklı periyotlardaki niyet yapısını yansıttığı için de ideolojinin ortak çalışmalar yapabileceği bir imgedir.

Tufanla gelen medeniyet

Değişen ortam şartları karşısında canlılar değişim suratına bağlı olarak ya bulundukları ortamda kalır şartlara uymaya çalışırlar ya da göç ederler. Sümerlerin tarih sahnesine çıkışları da bir göç olayı ile başlamış olmalı. Dünya tarihinde birinci sefer yazıyı kullanan, güçlü bir medeniyete sahip olan Sümerlerin, Mezopotamya’ya nereden geldikleri hala tam olarak bilinmiyor. Mevcut datalar, Sümerlerin Mezopotamya’nın yerli topluluğu olmadığını, Karadeniz Tufanı’ndan kaçarak güneye inen, oradaki yerli halklara su kanalları imalini, tarımı ve toprağı işlemeyi öğreten kuzeyli kavimler olabileceğini düşündürüyor. Karadeniz’in doğusundan ve Doğu Anadolu’dan güneye gerçek göç eden insanların bir kısmı Zagros Dağlarının eteklerine yerleşmişler. Daha sonra Sümerler olarak anılacak insanların bir kısmı, Güney Mezopotamya’nın ortalarına hareket etmiş. Fırat ile Dicle akarsuları ortasındaki bölgenin bereketli topraklarını işleyen bu beşerler, sulama kanalları yaparak verimli topraklardaki drenaj sıkıntısını çözmüşler. Adım adım ilerleyerek Sümer uygarlığını geliştirmişler.