‘Moloz akması tehlikesi var’

Doçent Hakan Tanyaş, Milliyet’e yaptığı değerlendirmede, zelzeleden sonra yaşanan sel felaketiyle ilgili şunları söyledi:

“Dünya literatüründe pek çok örnekte, yaşadığımız yer sarsıntılarına emsal, yüksek şiddetli zelzelelerin, sayıları on binleri, yüz binleri bulan heyelanlara neden olduğunu görüyoruz. Zelzele sonrası periyotta, yamaçlarda biriken heyelan gereci yüksek yağışların tesiriyle taşınabiliyor ve ölümcül moloz akmalarına neden olabiliyor.

Örneğin 15 Mart günü Adıyaman’ın Tut ilçesinde yaşanan ve sel olarak basında yaygın olarak haberleştirilen olay tam da sarsıntının neden olduğu heyelanlardan kaynaklanıyor. Yamaçlarda ve ırmak yataklarında sarsıntı sonrası heyelanlar nedeniyle biriken gereç, yüksek yağışın tesiriyle harekete geçmiştir. İçerisinde hem büyük kaya bloklarının hem de daha ince gerecin tesiriyle daha yıkıcı bir hal alan bu materyal sel olarak tanımlansa da aslında moloz akmasıdır, yani içerisinde her boyutta kaya parçacığını barındıran suya doygun bir karışımdır. Moloz akmaları kilometrelerce uzaktaki uzaklıkları bile etkileyebilmektedir ki Adıyaman Tut’ta olan da budur. Bu örnek üzerinden özetlemek gerekirse, yerleşim yerlerini ova tabanlarından yamaçlara gerçek kaydırmak, her şartta, heyelan tehlikesinin azalacağı manasına gelmiyor. Bilhassa, yamaçlarda özgür halde birikmiş heyelan materyallerinin olması durumunda bu alanlardan uzaklaşmak hayati ehemmiyete sahip olacaktır.

Heyelan artışı görülecek

Yine benzeri dünya örneklerinde, büyük sarsıntılarda, kimi alanlarda heyelanlar tetiklenmese de yamaçlarda kırık ve çatlak sistemleri geliştiği için sarsıntı sonrası periyotta yüksek yağışların ya da kar erimelerinin tesirleriyle zelzele öncesinde olmadığı kadar çok heyelanın yaşanabildiğini görüyoruz. Önümüzdeki 3-5 yıllık müddet içerisinde sarsıntıdan etkilenen alanlarda heyelan ve moloz akması tehlikesinde artış görülecektir. Moloz akmalarıyla gelen materyallerin ırmak yataklarını doldurmasıyla ayrıyeten sel tehlikesinde de artış olabilir.

Önümüzdeki periyotta, sarsıntı sonrası heyelan tehlikesine açık alanların acilen tespit edilerek, yeni yerleşim alanlarının buna nazaran seçilmesi koşuldur. Lakin saha müşahedelerimiz, alanda konutları yıkılan vatandaşlarımızın yamaç altlarında, yer kaymasına ve moloz akması tehlikesine maruz olduğunu açık bir halde gösteriyor. Bu nedenle gerekli incelemelerin yapılarak, insanlarımız bir an evvel inançlı alanlara taşınması gerekiyor.”

Kızıldeniz yağış koridoru

İTÜ’den Tolga Görüm, sarsıntı bölgesini etkileyen sağanak yağışların Kızıldeniz üzerinden gelen yağış koridorundan kaynaklandığını söyledi. Görüm’ün dikkat çektiği meteorolojik haritada; Kızıldeniz üzerinden başlayan koridorun Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Adıyaman vilayetlerinin bulunduğu alandan geçerek Tunceli’ye gerçek yöneldiği ve buradan Karadeniz’e geçerek Türkiye üzerinden çıkış yaptığı görülüyor.