Patlıcan ve salatalığın ‘tuzlu’ yolculuğu

EREN AKA Milliyet – Milliyet bu sefer de patlıcan ve salatalığın Antalya’dan İstanbul’daki tezgahlara gelene kadar yaşadığı fiyat seyahatine şahit oldu. En çok Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilen patlıcan ile Türkiye’nin her bölgesinde yetiştirmeye müsait olan salatalığın kolundan koparıldıktan sonra market rafları ve pazar tezgahlarına ulaşana kadar yaşadığı fiyat artışının sebebini araştırdık.

718 km seyahatin sonunda sebze- meyve fiyatlarının artmasının en büyük sebebinin maliyet olduğunu söyleyen Antalya Ticaret Borsası İdare Heyeti Lideri Ali Çandır, üretimde maliyetleri düşürmeden eserlerin fiyatının düşmeyeceğini belirterek, “Çiftçinin ziraî üretim yapabilmesi için sera gereçlerine, fideye, gübreye, ilaca, emeğe muhtaçlığı var. Üretilen eseri tüketiciye ulaştırmak için ise başka bir tertibe gereksinim var. Personellik, ambalaj, işletme, vergi, nakliye, hamaliye masrafları ve kâr eklendiğinde bir eser tüketicinin eline ulaştığında haliyle fiyatı da katlanıyor. Zira her sürecin bir maliyeti var” dedi.

‘Tüketiciye yansıyor’

Önceliğin üreticiyi ayakta tutmak olduğunu söz eden Çandır, şunları söyledi:

“Üreticiden tüketiciye uzanan bir zincir var. Bu zincirde bilhassa üreticinin karı kaçınılmaz, aksi halde ziyan eden üretici üretmez, üretim olmazsa piyasada mal kalmaz. O nedenle önceliğimiz üreticiyi ayakta tutmak olmalıdır. TÜİK’in açıkladığı tarım girdi fiyat endeksi ile tüketici fiyat endeksi sayılarını değerlendirdiğimizde, üreticilerin maruz kaldığı maliyet artışlarının yalnızca yarısını tüketiciye yansıtabildiğini görüyoruz. Örneğin, Antalya’da üreticiden 23 TL’den çıkan 1 kilogram patlıcan seyahatte üzerine eklenen masraflarla (işçilik, ambalaj, işletme, vergi, nakliye, kar vs) İstanbul semt pazarında 39.33 TL’den, Antalya’da üreticiden 7 TL’ye çıkan salatalık ise İstanbul semt pazarında 21.22 TL’ye satılabilmektedir.”

‘Kamyondan indiği fiyata satamıyoruz’

İstanbul Bayrampaşa Hali’nde toptancılık ve komisyonculuk yapan Fahrettin Keleş, tarladan çıkan meyve ve sebzelerin hale gelmeden zararın başladığını belirterek, “Antalya’dan 23 TL’den gelen patlıcan ile 7 TL’den gelen salatalıklara hale girmeden en az 6-7 TL masraf biniyor. Eser Bayrampaşa Hali’nden çıkana kadar da 1,20 TL bir masraf biniyor. Bugün (29 Temmuz 2023) patlıcan ve salatalığı halden 8-10 TL ortasında sattık. Halden sonraki seyahatinde da eserleri alan pazarcının yol masrafı, tezgâh kirası, işçi ve en sonunda kar eklenerek tüketiciyle buluşuyor. Bize gelen eserin fiyatı ne olursa olsun devletin belirlediği yüzde 8 komitesi eserin geliş fiyatının içerisinden alıyoruz. Hasebiyle biz fiyat artışı yapmıyoruz. Aslında eserleri kamyondan indiği fiyata satamıyoruz” diye konuştu.

Türkiye’deki en büyük problemin zincir marketler olduğunu söyleyen Keleş, “Ürünün tarladan çıktığı yerdeki zincir market neredeyse 2 katına satıyor. Mutlaka bu marketlerin alış ve satış sayılarının denetlenmesi gerekiyor” dedi.

MALİYETLER VE FİYAT, KAYITLI VE ŞEFFAF SİSTEMLE DÜŞÜRÜLÜR

Ali Çandır’ın maliyetleri ve tüketici fiyatlarını düşürmeye yönelik teklifleri şöyle:

– Kesimin girdi maliyetleri düşürülmeli.

– Ziraî tedarik sistemi devletin düzenleyeceği bir platform üzerinden ortaklaşa karşılayacak hale dönüştürülmeli.

– Daldaki kayıpları ve verimsizlik kaynaklarını minimize edecek bir paha zinciri kurgulanmalı ve uygulanmalı. Bunun için devlet, makul üretim merkezlerinde üretici örgütler vasıtasıyla hasat, sürece ve depolama üniteleri oluşturmalı. Soğuk zincir lojistiği bu bedel zinciri ile bütünleşik çalışmalı.

– Ziraî dayanaklar en az bir dönem, ortalama üç dönemlik planlamayla evvelden açıklanmalı ve her dönem başında işin yapılma oranına nazaran ödenmeye başlanmalı.

– Örtüaltı ve meyve üretimi üzere özellikli üretim faaliyetlerinin yapısına uygun destekleme siyasetleri uygulanmalı. Tarım toprakları odunsuz ve tam müdafaa altına alınmalı, mevcut hazine yerleri kesimde en az 5 yıllık deneyime sahip üreticilere uygun şartlarla kullandırılmalı.

– Yaş meyve- zerzevat dalı başta olmak üzere ziraî eser ticaretinde kayıtlı olmaya, şeffaflığa ve izlenebilirliğe özel değer verilmeli. Böylelikle spekülatif ve manüpilatif faaliyetlerin önüne geçmek mümkün olur.

– Hal Kayıt Sistemi, bölümün ticaretinde yüklü değere sahip olmalı.

– Bölümün ticaretindeki kayıtlılık ve şeffaflık; kapsayıcı ve yüklü yeni bir hal maddesiyle sağlanmalı. Buna nazaran haller paha zinciri ve tedarik zinciriyle entegre çalışmalı. Yani bu anlayışla hal sayısı üretim ve tüketim bölgeleri yüklü olarak mevcut duruma nazaran artırılmalı. Öteki taraftan kayıtlılığı ve şeffaflığı artırabilmek için e-fatura uygulaması ile hal bildirimleri uyumlu hale getirilmeli.