Ramazan Bayramı nasıl Şeker Bayramı oldu? Sebebi bu mutfakta gizliymiş!

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Her sene ramazan ayında İslam âlemi için oruçla başlayan ibadet, ramazan sonunda 3 gün süren bir bayramla kutlanıyor. Ramazan Bayramı, ramazan ayının sonunda kutlanması hasebiyle bu ismi almış olsa da vakit içinde farklı isimlerle de anıldı. Osmanlı devrinde ‘fıtır sadakası’ manasına gelen ‘Iyd-ı Fıtr’ olarak isimlendirilen bayram, vakitle ‘Şeker Bayramı’ olarak da anıldı. 

Şeker Bayramı tabirinin ortaya çıkışı ise yeniden Osmanlı’ya dayanıyor. Müslümanların bayram sonrasına bırakmamak koşuluyla fakirlere vermesi vacip olan sadaka yani fıtr sadakası, şükür sadakası olarak da biliniyordu.

‘Şeker’ isminin kökeniyle ilgili birçok rivayet olsa da bilhassa içlerinden iki tanesi öne çıkıyor. Birinci rivayete nazaran ‘şükür’ sözü vakitle şekere dönüşmüştü. İkinci rivayete nazaran ise Şeker Bayramı’nın ismi, Ramazan Bayramı’na hurma ve şekerleme yiyerek başlama geleneğine dayanıyordu.

OSMANLI’DA BAYRAM SABAHI NASIL BAŞLARDI?

İstanbul Üniversitesi Tarih Kısmı Osmanlı Müesseleri Ve Medeniyeti Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Zeynep Tarım, bin yıldır kutlanan tek bayramın Ramazan Bayramı olmadığına değinerek Kurban Bayramı ve Nevruz’un da ikramlaşmalar ve tebrikleşmelerle geçtiğini söyledi. Kutlama ve merasimlerin adetleri değişse de ana yapısının korunduğunun altını çizen Prof. Dr. Tarım, Osmanlı devrinde bayram sabahlarının nasıl başladığını şöyle anlattı:

“Bayram gecesi gece yarısından sonra Topkapı Sarayı’na davetli devletin üst seviye isimleri gelmeye başlardı. Sabah namazından sonra sarayda üçüncü kapı önüne taht kurulur, padişah buraya otururdu. İştirakçiler da birebir avluya yarım daire halinde yerleşirler, tek tek padişahın önüne gelerek tebriklerini iletirlerdi. Tebrikleşme merasiminden sonra padişah ve bütün iştirakçiler bir alay oluşturarak kent halkıyla birlikte bayram namazı kılmak için selatin mescidi ismi verilen büyük mescitlerden birisine, ekseriyetle Sultan Ahmed Camii’ne giderdi. Halk da bu alayı seyretmeye çıkardı.”

PADİŞAH ZİYAFETE KATILMAZDI

Bayram namazından sonra padişahın, devlet adamlarının, ulemanın, merasime katılan askeri kumandanların bir kortej halinde saraya döndüklerini belirten Prof. Dr. Zeynep Tarım, sarayda üst seviye iştirakçilere bir ziyafet verildiğini ancak padişahın ziyafete katılmadığını da kelamlarına ekledi. Prof. Dr. Tarım, “Padişah, Saray’daki ziyafet sırasında, saray içindeki öteki görevlilerin bayram tebriklerini kabul ettikten sonra bahçe köşklerinden birisine dinlenmek ve eğlenmek için giderdi” diye konuştu.

HALK ORTASINDA DA KUTLAMALAR OLURDU

Osmanlı devrinde saray kutlamalarının yanında halk ortasında da çeşitli cümbüşler düzenleniyordu. 

“Tebrikleşmelerin devletin en üst kademesinden en küçük meskene kadar sürdürüldüğü bayramlarda halk için sokaklara salıncaklar ve dönme dolaplar kurulurdu. Artık bu üzere eğlencelik yerler hazırlanmıyor. Bayram tebrikleşmelerinde birbirine vermek üzere armağanlar hazırlanırdı.” – Prof. Dr. Zeynep Tarım

PADİŞAHIN BAYRAM PROGRAMI

Türk sporlarının da büyük bir keyifle takip edildiği bayramlar padişahlar için de kutlamalarla devam ediyordu. Prof. Dr. Zeynep Tarım, Osmanlı padişahlarının bayramı nasıl geçirdiğine değindi. Peki bayramın birinci günü sabah namazından başlayarak 3 gün süren kutlamalarda padişahlar ne yapıyordu?

“Bayram sabahları padişah sabah namazından başlayarak büyük bir merasimin başında ve içinde olurdu. Bu resmi merasimler bittikten sonra bahçe köşklerinde cirit üzere spor müsabakaları seyrederdi. Bayramın ikinci üçüncü günü ise Sadabad yahut Göksu üzere halkın da çok sevdiği mesire yerlerine gezmeye giderdi.” – Prof. Dr. Zeynep Tarım

BAYRAMDA MUTFAKTA NE VAR?

21’inci yüzyılda bayram sofraları hâlâ tatlılarla, çok çeşitli yemeklerle doldurulurken Osmanlı mutfağından da kıymetli izler taşıyor. Prof. Dr. Zeynep Tarım, o periyodunun vazgeçilmez tatlılarını ve Osmanlı mutfağını, “Bugünkü üzere bayram için çok çeşitli yiyecek ve tatlılar hazırlanırdı. Bilhassa cevizli baklava, kaymaklı kadayıf, revani üzere tatlılar hem sarayda hem kentteki konutların mutfaklarında hazırlanıp ikram edilirdi” diye anlattı.