Sarsıntıyla ismi anılmayan Konya neden sallandı? Bir harita yanlışı her şeyi değiştirdi

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr –?Geçtiğimiz 1 Ağustos günü, saatler 18.06’yı gösterirken Konya’da sarsıntı meydana geldi. 5.1 büyüklüğündeki sarsıntı, Konya’da tarihi süreçte en büyük zelzele olan 5.1 büyüklüğündeki 8 Kasım 2021 zelzelesini hatırlattı. Merkez üssü Konya olan daha büyük bir sarsıntının hiç kaydedilmemiş olmasıy akıllarda yeni soru işaretleri bıraktı. 6 Şubat sarsıntılarından sonra AFAD Zelzele ve Risk Azaltma Genel Müdürü Orhan Tatar, Türkiye’nin yaklaşık 7 metre 30 santimetre oranında kaydığını açıklamıştı. Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki büyük sarsıntıdan sonra uzmanlar, Türkiye’nin her bölgesinde sarsıntı riski olduğuna dikkat çekmişti. Konya ve Erzurum’da 3 buçuk saat ortayla meydana gelen 5.1 ve 4.0 büyüklüğündeki zelzelelerin ne tabir ettiğini ise Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, milliyet.com.tr’ye anlattı.

‘TÜRKİYE’NİN HER YERİNDE 5.0’LİK SARSINTI GERÇEKLEŞİR’

Konya sarsıntılarla ismi anılmayan bir bölge olsa da, 2000 ve 2002 yıllarında kenti etkileyen büyük sarsıntılar kaydedildi. Akşehir Zelzelesi olarak da isimlendirilen ve 15 Aralık 2000 tarihinde meydana gelen 6.0 büyüklüğündeki sarsıntı Konya’yı da etkiledi. 3 Şubat 2002 yılında ise 6.5 büyüklüğündeki Çay-Sultandağı Zelzelesi yaşandı. Afyon merkezli 8.0 şiddetindeki zelzele Konya’yı da etkiledi ve 42 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Prof. Dr. Utkucu da, Türkiye’nin bir sarsıntı bölgesi olduğunun altını çizerek fay yakınında ve uzağında zelzelenin tesirinin nasıl olacağına değindi. Konya’da yaşanan geçmiş zelzeleleri hatırlatan Prof. Dr. Murat Utkucu kelamlarına şöyle devam etti:

“Türkiye’nin her yerinde 5.0 büyüklüğündeki sarsıntıdan etkilenmek mümkün. İlla fay üzerinde olmaya gerek yok, uzakta da olsanız etkilenebilirsiniz. Türkiye bir zelzele ülkesidir, Türkiye’de sarsıntı olmayacak tek bir yer yok. Sarsıntının iki değerli tehlikesi olabilir. Birisi yer sarsıntısıdır, ikincisi yüzey kırığı yani fay çizgisindeki harekettir. Mesela yüzeyde demir yolunu ‘s’ halinde bozan yüzey kırıkları, binanızın altında olsaydı ne kadar sağlam olursa olsun binanız yıkılırdı. Demir yolunu ‘s’ yapan binaları da ne hale getirirdi. Lakin bu yalnızca fay üzerinde olur, faydan 200 metre ileri gidin bunu göremezsiniz. Yalnızca sallanırsınız.”

‘DEPREM RİSK HARİTASI YANLIŞ YORUMLANIYOR’

Deprem risk haritasının yanlış anlaşıldığını ve birtakım bölgelerde hiç zelzele olmayacakmış algısının ortaya çıktığını söz eden Prof. Dr. Utkucu, bu haritanın makul bir vakit aralığındaki sarsıntılar ve datalar referans alınarak oluşturulduğuna dikkat çekti. Utkucu, zelzele olmaz algısının hakim olduğu bölgelerdeki zelzele riskini, ‘saat’ örneği vererek açıkladı. Prof. Dr. Utkucu, “Biliyorsunuz saatin içinde bir sürü çark var. Birtakım çarklar çok süratli dönüyor kimileri ise çok yavaş dönüyor. Bir çark mesela 200 yılda bir dönümünü tamamlıyor. Ancak tıpkı düzeneğe bağlı öbür çarklar farklı çapta oldukları için yalnızca bir diş atlıyor. En fazla dönen çark Doğu Anadolu Fay Hattı’dır. Sistemin her kısmının görevi farklı, hasebiyle dönümleri de farklı. Bir çarkın 7 metre 30 santim hareket etmesi başkalarının de birebir oranda hareket edeceği manasına gelmez. Mesela, onunla temaslı öbür fay 2-3 santimetre hareket etmiştir” diye konuştu.

‘KONYA’DA DA ZELZELE OLABİLİR’

Prof. Dr. Utkucu, Konya’da zelzele algısının yerleştiğine işaret ederek bu durumun zelzele risk haritalarının yanlış yorumlanmasından kaynaklı olduğuna dikkat çekerek şunları ekledi:

“Bu bir inanış olağan, Konya’da sarsıntı olmaz orası sarsıntı bölgesi değil biçiminde. Bu durum zelzele risk haritalarına bakan halkın ortasına yerleşmiş. Konya’da sarsıntı olmaz diye bir şey yok. Zelzelesi yalnızca fay çizgisi olarak düşünmeyin, zelzelenin dalgaları yayılıyor. Mesela şubat ayında Maraş’ta sarsıntı oldu, 450 kilometre ötede Diyarbakır’da hasar var, mevt var. Bu durum Konya için de kelam konusu. Konya’nın merkezinde fay yoksa bile kentin etrafındaki faylardan kaynaklı büyük bir zelzele bu türlü bir yer hareketi üretebilir. O civarda mesela Sultandağı fayı var. Yakın civardaki fayların üreteceği sarsıntılar Konya’da hasara neden olabilir. Konya dediğimiz yer Türkiye’nin en büyük ili; mesela Tuz Gölü fayı var, geçmişte de zelzele üretmiş bir fay. Bu faylar üzerinde çalışılması gerekiyor. Yalnızca tarihi kaynaklar da kâfi değil. Mesela 4-5 bin yılda bir zelzele üretiyorsa sarsıntı geçmişini nereden bilebiliriz ? 4 bin yıl evvel zelzele oldu da yazılı tarih ne vakit başlıyor. Hasebiyle Konya’da zelzele olmaz savları çok detaylı araştırmalarla desteklenmeli. Konya’da sarsıntı olmadığını ispatlamak için tüm tarihe bakmak lazım.”

ERZURUM, KONYA YÜZÜNDEN Mİ SALLANDI?

3 buçuk saat ortayla sallanan ili kentteki sarsıntıları de pahalandıran Prof. Dr. Utkucu, 1999 yılındaki Gölcük ve Düzce sarsıntılarından örnekler de verdi. “Erzurum, Konya yüzünden sallanmış olabilir mi?” sorusunun ispatı için çalışma yapmak gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Utkucu kelamlarını sonlandırırken, zelzelelerin birbirini nasıl tetiklediğini açıkladı: “2 türlü tetikleme var; statik ve dinamik. 5.0 büyüklüğünde zelzele 1 km’lik fayı kırar, bu da 2-3 km çevreyi tetikler. Sarsıntı dalgasıyla olan dinamik tetikleme ise, aslında kırılmak üzere olan yarar bardağı taşıran son damla olur. Bu dinamik tetiklemedir. Dinamik tetikleme de genel olarak küçük sarsıntıları tetikliyor. 1999’da Düzce’de olan ise kalıcı tetikleme. Gölcük Zelzelesi 300 km’lik alanda kalıcı tetikleme yapabilir. Bizim hesaplamalarımıza nazaran bir zelzelesi tetiklemek için yarım bar kuvvet yeterken bu oran 1999’da 12 bardı.”