Tarihi değiştirdi lakin yok edildi!
GÖKHAN KARAKAŞ/İSTANBUL – Mustafa Kemal Atatürk’ün, yıkılan bir imparatorluğun yerine orijinal bir ulus kurmak için çıktığı Samsun seyahati, Türk beşerinin hafızasında derin iz bıraktı. 16 Mayıs 1919 günü İstanbul’dan Bandırma’ya binen Atatürk, Kaptan İsmail Hakkı Durusu’nun yüreği ve maharetiyle 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkmıştı. Atatürk, özgürlük uğraşını başlatan Bandırma vapurunu bir daha görmedi. Türkiye Cumhuruyeti tarihinde tarifsiz ve yeri dolmaz kıymeti olmasına karşın pahası bilinmeyen vapurun katılaştırılan bir fotoğrafı ya da imgesi bile günümüze ulaşmadı.
Hizmet dışı kaldı
Milliyet’e konuşan deniz tarihi araştırmacısı Ali Bozoğlu, Bandırma vapurunun öyküsünü şöyle anlattı:
“Mustafa Kemal Paşa’yı 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun’a götürecek bir vapur aranıyordu. Atatürk, 55 bireyle gideceği için büyük bir vapur olması gerekiyordu. Ancak 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu; Karadeniz, Mithatpaşa, Bezm-i Alem, Bahri Ahmer ve Halep üzere vapurların da olduğu 50 vapuru kaybetmişti. Akla Haliç’te bekletilen Bandırma vapuru geldi. Bandırma’yı sefere hazırlamak için Seyri- Sefain yönetiminin deneyimli kaptanı İsmail Hakkı Beyefendi seçildi. Sefer sonrası Bandırma, İstanbul’a döndü. Yeniden Marmara Denizi’nde seferler yapan Bandırma, sık sık arıza yapınca 1924 yılında ‘Artık tamir tutmaz’ anlayışıyla hizmet dışına bırakıldı. Müze gemi olması gereken gemi böylelikle 1925 yılında İlhami Söker tarafından Haliç’te parçalandı.”
8 yıl sonra sordu
“Atatürk, Bandırma vapurunu hiç unutmadı. İstanbul’a sekiz yıl sonra 1 Temmuz 1927 günü Ertuğrul yatıyla gelen Atatürk, kendisini karşılayan vapurlar ortasında Bandırma’nın olup olmadığını sormuştu. Atatürk’ün üzülmemesi için etrafındakiler, ‘Tersanede, tamirde, Paşam’ cevabını verdi. Hâlbuki Bandırma, 1924 yılında hizmet dışı bırakılmış ve Haliç’te İlhami Söker tarafından parçalanmıştı. Atatürk’ün üzülmemesi için bir vapur satın alındı ve Bandırma ismi verildi. Günümüze gelen Bandırma fotoğrafları ikinci Bandırma yani Ülgen’in imajıdır.”
İlk ismi Torocaderto’ydu
Bandırma vapuru, 1878’de İngiltere’de yapıldı. Geminin birinci ismi Torocaderto’ydu. Beş yıl sonra Yunan armatöre satıldığında ismi Kymi oldu. 12 Aralık 1891 tarihinde batan Kymi İstanbul’daki Rama Derasimo firmasına satıldı.
1894 yılında Türk bayrağı çekilen geminin ismi Panderma oldu. Marmara Denizi’nde; Tekirdağ, Biga ve Erdek Körfezi ortasında seferler yapan gemi Bandırma olarak isim değiştirdi. Posta vapuru olan Bandırma 48.9 metreydi. 1924’te hizmet dışı bırakıldı. Bandırma, 1925 yılında gemi bozmacı İlhami Söker tarafından dört ay içinde Haliç’te modüllere ayrıldı.
‘Hacı Tevfik Efendi Paşa sana emanet’
Atatürk ile Bandırma vapurundaki 79 şahıstan biri olan Başkamorot Hacı Tevfik Ulusu’nun torunu Mustafa Kemal Ulusu da Milliyet’e hislerini anlattı. Ulusu, “Kurtuluş savaşının birinci adımı 16 Mayıs 1919 günü Bandırma vapurunun İstanbul’dan hareketiyle başlamıştı. Tarihî açıdan Bandırma çok kıymetlidir. Yaşatılması ulusal tarihimiz açısından gerekliydi. Lakin yalnızca Samsun’da yapılmış gibisi günümüze ulaştı. Kaptan İsmail Hakkı Durusu yolcunun ehemmiyetini çok âlâ biliyordu. Dedemi kaptan köşküne çağıran kaptan şu buyruğu vermişti. ‘Hacı Tevfik Efendi Paşa sana emanet’. Bu emaneti dedem üç gün canı değerine muhafazayı göze aldı sonra da babam Nuri Ulusu 12 yıl yanıbaşından ayrılmadı. Babam bu nedenle bana Mustafa Kemal ismini verdi. Onurla ve gururla taşıyorum bu ismi” dedi.
‘Koruyamadık’
Emekli Amiral Cem Gürdeniz, “İngiliz donanmasında 24 saatte iki kayıp Nusrat üzere Bandırma’yı da koruyamadık. Bandırma’nın manevi bedeli çok büyüktür. Bandırma ve Nusrat kadar Alemdar, Rusumat 4, Ertuğrul yatı üzere pek birçoklarını koruyamadık. Denizci bir ulus olsaydık bu gemileri korurduk. Türkiye’nin Kültür ve Tabiat Varlıklarını Muhafaza Kanunu vardır fakat içinde Atatürk’ün gemilerine ve Türk denizcilik kültür mirasına yönelik tek unsur yoktur” dedi.