Tek tarih, 3 deprem! 17 Ağustos’un 355 yıllık karanlık geçmişi
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 24 yıl evvel bugün, saat 03:02’de Sakarya, İzmit ve İstanbul başta olmak üzere Marmara Bölgesi kâbus dolu bir geceye uyandı. Hiç uyanamayacak olanlar ve bir daha kendilerinden haber alınamayanların yüreklerde bıraktığı acı ortadan geçen 24 yıla karşın hâlâ taze. 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan sonra bir kere daha akıllara gelen 17 Ağustos 1999 Gölcük Zelzelesi, 20’nci yüzyılda Türkiye’nin yaşadığı en büyük felaketlerin başında geliyordu. 1999’da 17 binden fazla kişiyi hayattan koparan 17 Ağustos, aslında yıllar evvel de birçok sefer can aldı. Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, 17 Ağustos’ta meydan gelen tek büyük sarsıntının 1999’daki Gölcük Zelzelesi olmadığını Milliyet.com.tr’ye anlattı.
‘TARİHİMİZİN ‘BİLİNEN’ EN BÜYÜK DEPREMİ’
17 Ağustos hafızalara Gölcük Depremi’yle kazınsa da aslında bundan tam 355 yıl evvel yani 1668 yılında meydana gelen Kuzey Anadolu Zelzelesi de bu tarihte yaşanmıştı. Prof. Dr. Murat Utkucu’nun “Tarihimizin ‘bilinen’ en büyük sarsıntısı olarak söz ettiği sarsıntının boyutları, aletsel datalarla ölçülememiş olsa da geride bıraktığı izlerden bugün hâlâ anlaşılıyor. Osmanlı Devleti’nin kayıtlarına nazaran 8 bin kişinin hayatını kaybettiği 17 Ağustos 1668’deki zelzelenin büyüklüğü bilim insanlarının kestirimine nazaran 7.8 ila 8 ortasındaydı. Prof. Dr. Utkucu, Bolu’dan Erzincan’a kadar büyük bir kırılmaya sebep olan Kuzey Anadolu Depremi’ni şöyle anlattı:
“Depremin tesir alanı olarak kesin bilgimiz var ancak şiddetle ilgili konuşmak güç. Ya Koyulhisar’dan başladı ya Gerede’den, bunu bilemeyiz. 1668’de olan diğer bir zelzele daha var. Kayıtlarda bu zelzelenin Mudurnu’yu kırdığına dair bilgiler mevcut. Fakat 17 Ağustos 1668’den daha net tarihi eşleşen öteki sarsıntı yok. Burası da 17 Ağustos 1668’de kırılmış olabilir. Kuzey Anadolu Depremi’nin 8 büyüklüğünden aşağıda olma ihtimali yok. Türkiye tarihinin bilinen en büyük zelzelesi, Kuzey Anadolu zelzelesi.”
Daha evvel birebir fayın, 1035 ve 1050 sarsıntılarında modül kesim kırıldığının altını çizen Prof. Dr. Utkucu, fayın 1668’de tek modül kırılmasının nedenini, “Bir kesim hareket ediyor yanındakini gerilmece yüklüyor sonra o oburunu, 3’üncü kesim 4’ü derken hepsi birbirini tetikliyor” diyerek açıkladı.
17 AĞUSTOS, 1949’DA DA CAN YAKTI
17 Ağustos tarihli 3 büyük zelzelenin 355 yıl içinde kaydedilmiş olmasının bir ‘rastlantı’ olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Murat Utkucu, pek bilinmeyen lakin 17 Ağustos 1949’da, lokal saatle 20.43’te Bingöl Karlıova’yı vuran zelzeleye de değindi. 6.8 büyüklüğünde olduğu ölçülen sarsıntıda 450 kişi hayatını kaybederken 3 bin 500 bina da hasar aldı. Prof. Dr. Utkucu, “Bu tarihlerin 17 Ağustos olması bir tesadüf. 17 Ağustos 1949 zelzelesi Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın en doğusunu kırmış, Doğu Anadolu Fayı’yla bağlanan yerden 50 km batıya yanlışsız kırık oluşmuştu. Karlıova-Yedisu ortasındaki 17 Ağustos Sarsıntısı 6.8 büyüklüğüneydi. Ayrıyeten 1939 Erzincan Zelzelesi kırığı tam merkeze kadar gelmedi. 13 Mart 1992’de Erzincan Merkez kırıldı. 1784 yılından beri doğu kısmı, Yedisu kırılmadı. Bu telefonun şarjının dolması üzere bir durum. Orası için şarj doldu. Kesinlikle boşalacak ve yine de dolacak” dedi.
GÖLCÜK’TEKİ FACİA HÂLÂ HAFIZALARDA
Bilinen 17 Ağustos sarsıntılarının sonuncusu ise hafızlarda tazeliğini koruyan, 1999 Gölcük Depremi’ydi. Kandilli Rasathanesi’nin bilgilerine nazaran 7.4 büyüklüğündeki sarsıntı, 5 kentte binlerce insanı uykusunda yakalamıştı. 45 saniye süren sarsıntıların sonunda 112 bin 735 bina yıkıldı. Karanlık gecenin karanlık sabahında binlerce insan hayatını kaybetmiş, kimliği belgisiz ya da kayıp birçok depremzede kayıtlara geçmişti.
Toplamda 25 binden fazla kişinin hayatına mal olan 3 zelzelenin de birebir güne denk gelmesiyle ilgili Prof. Dr. Murat Utkucu, “Bizim bilmediğimiz 5-10 bin yıl evvel olan sarsıntılar de olabilir. 17 Ağustos’ta sarsıntılar olmuştur ancak daima bu tarihte zelzele olacak diye bir şey söylenemez. Şimdilik 3 adet 17 Ağustos sarsıntısı biliyoruz. Fakat buna yalnızca tesadüf diyebiliriz” diye konuştu.
‘TOPLASANIZ MARAŞ SARSINTILARI KADAR EDER YAHUT ETMEZ’
Deprem ülkesi Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fay Sınırları’nın, Ege Bölgesi’ndeki faylara göre daha çok dikkat çekmesi ve bilim insanlarının o bölgeyle daha çok ilgilenmesinin gerçek olduğunu belirten Prof. Dr. Murat Utkucu, 6 Şubat sarsıntılarından örnekler vererek şu çarpıcı açıklamalarda bulundu:
“100 yıl içinde Batı Anadolu’daki zelzeleleri toplarsanız Maraş sarsıntılarının gücü kadar eder yahut etmez. Balıkesir’in güneyinden Muğla’ya kadar, İzmir, Aydın, Afyon taraflarından bahsediyorum. 1970’te 7.1 büyüklüğünde Gediz zelzelesi var. 1914’te Burdur Sarsıntısı de 7’lik bir sarsıntı. Tarihe bakıldığında ondan evvelki zelzele 2000 yıl evvel meydana gelmiş. Yani tekrarlanma vakti uzun. Lakin Kuzey Anadolu’da bu mühlet 250 yıl, yani önemli bir şey. Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu faylarında daha sık ve daha büyük zelzeleler meydana geliyor.”