Tiyatro tarihimiz bu kütüphanede

SEYHAN AKINCI- Borges üzere cenneti daima bir kütüphane olarak düşleyenlerdenseniz Ankara Devlet Tiyatroları’nın Genel Müdürlük binasının en üst katında gizli bir cennetin bulunduğunu söylemem gerek. 1949’da Devlet Tiyatroları’nın birinci edebî konsey lideri olan Refik Ahmet Sevengil’in ismini taşıyan kütüphane; araştırmacılara, konservatuvar öğrencilerine, tiyatro sanatkarlarına ve tiyatroseverlere kaynak

ve hizmet sağlamak hedefiyle 10 Haziran 2011’de kapılarını açmış. Küçük ve Oda Tiyatroları’nın yer aldığı binanın en üst katındaki bu gizli cennet ülkemizin birinci tiyatro ihtisas kütüphanesi. Penceresinden dışarı baktığınızda Anıtkabir’i görebileceğiniz bu eşsiz kütüphanenin arşivinde dolaşmak ve kütüphane hakkında bilgi sahibi olmak için kütüphane sorumlusu Seval Uzgören bize eşlik ediyor.

Üyelik ya da fiyat yok

Kütüphane hafta içi her gün 09.00 ile 17.00 saatleri ortasında üyelik ya da fiyat talep etmeden herkesin hizmetine açık. Kütüphanenin kapısından girenler ise çoğunlukla alanla ilgili çalışma yapan profesyoneller ile öğrenciler. Refik Ahmet Sevengil Tiyatro Kütüphanesi, rastgele bir kitapçıda ya da sahafta bulmakta zorlanacağınız çok kıymetli tiyatro kuramı kitaplarına da mesken sahipliği yapıyor. Kütüphanede 1920’li yıllara ilişkin Osmanlıca yazılmış oyun kitapları dahi bulunuyor. Kitaplıkta Prof. Dr. Sevda Şener’in ismini taşıyan özel bir kısım var. Ankara Üniversitesi Lisan Tarih Fakültesi Tiyatro Bölümü’nün kurucusu olan Şener, şahsî kitaplığından 1000’e yakın yapıtı buraya bağışlamış. Hepsi tiyatro ve kuramla ilgili kitapların birçoğunu piyasada bulmak neredeyse imkânsız.

Refik Ahmet Sevengil Tiyatro Kütüphanesi’nin verdiği en çarpıcı hizmetlerden biri elbet Dijital Oyun Bilgi Sistemi. Bulunduğunuz yerden internet üzerinden ulaşabileceğiniz Dijital Oyun Bilgi Sistemi’nde oyunla ilgili basılan her şeyi görebiliyorsunuz. Oyun broşüründen fotoğraflarına, kimin oynadığından kimin sahnelediğine kadar. Kütüphaneye geldiğinizde kayıtları olan oyunları izleyebiliyor, müzikleri dinleyebiliyorsunuz. Bilhassa gösterimden kalkmış, artık oynanmayan, eski oyunları burada izlemek mümkün.

El yazması defteri

Kütüphanede Adalet Ağaoğlu için ayrılmış kısım dikkat çekiyor. Burası Ağaoğlu’nun Sinop’ta “Fikrimin İnce Gülü”nün bir kısmını yazdığı defteri de barındıran çok özel bir alan. Uzgören, “Adalet Ağaoğlu vefat etmeden evvel kimi eşyalarını bize bağışlamıştı. Kimi kitapları, eski fotoğrafları, daktilosu, kalemi, not aldığı defterleri, gözlükleri… Biz de burada onun anısına bir Adalet Ağaoğlu köşesi yaptık” diye anlatıyor. Ağaoğlu’nun el yazısına bakmak bile farklı keyif. Bir öteki tarafta ise bibloların yer aldığı kısım var. Seval Uzgören, “20 yıl kadar evvel Küçük Tiyatro’nun fuayesinde Devlet Tiyatrosu olarak bir müze yapmıştık. Burada gördüğünüz klasikleşmiş yerli ve yabancı oyunların oyun karakterleri bu müzede sergilenmek için yapılmıştı” diye söz ediyor. 

Sevgi Soysal çevirileri

Devlet Tiyatroları’nın efsane isimlerinden Cüneyt Gökçer ile ilgili toplam 85 kayıt çıkıyor karşımıza. Efsaneleştiği “Kral Lear” performanslarına dair manzaralar epey ilgi cazip. Sevgi Soysal’a dair iki çeviri kaydı var: 1972-73 döneminde oynanan Max Frisch’in yazdığı “Andorra” oyununu Sevgi Soysal çevirmiş. Soysal’ın Başar Sabuncu ile birlikte çevirdiği ve 1979-80 döneminde sahnelenen bir öteki oyunsa “Arturo Ui’nin Önlenebilir Tırmanışı”. Oyunu yine düzenleyen ve sahneleyen isimse Yücel Erten. Haldun Taner’in en çok sahnelenen oyunlarından “Keşanlı Ali Destanı” birinci olarak 1984-85 döneminde oynanmış. Oyuna dair toplam yedi kayıt var. Ferdî eşyalarının bir kısmını kütüphaneye bağışlayan Adalet Ağaoğlu ile ilgili dokuz kayıt karşımıza çıkıyor. 1964-65 döneminde Ergin Orbey’in sahneye koyduğu “Evcilik Oyunu”nun müellifi Ağaoğlu. Ağaoğlu’nun en çok sahnelenen oyunu ise “Kozalar”. Son olarak 2019-20 döneminde Diyarbakır Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelenmiş. Oyunun birinci direktörü ise Ayşenil Şamlıoğlu. Şamlıoğlu ile ilgili birinci kayıtlar 1982-83 döneminden. Tarık Buğra’nın kaleme aldığı “Ayakta Durmak İstiyorum” oyununda Zera karakterine hayat veriyor Şamlıoğlu. Tarık Buğra’nın kaleme aldığı farklı periyotlarda sahnelenen sekiz oyunu ile ilgili kayıtlara ulaşmak da mümkün.

Nezihe Meriç arşivi

İlk olarak Tatbikat Sahnesi’nde oynanan “Hamlet” ise 1993-94 döneminde İstanbullu tiyatroseverlerle buluşmuş. Uğur Polat ve Zafer Algöz’ün Hamlet olarak karşımıza çıktığı oyunda eskrim çalışmalarında gruba yardımcı olan Mete Gürman’a özel bir teşekkür edilmiş. Türk tiyatrosunun duayen isimlerinden Müşfik Kenter’in ismi birinci olarak 1947-48 döneminde Tatbikat Sahnesi’nde oynanan “Büyükbabanın Pireleri”nde karşımıza çıkıyor. Bayan oyunları ortasında değerli bir yeri olan “Yedi Kadın” 1992-93 döneminde tiyatroseverlerle buluşurken Barbara Schottenfeld’in kaleme aldığı oyunun mütercimi Sevgi Ulu. Türk edebiyatının en değerli isimlerinden Nezihe Meriç yazdığı “Sular Aydınlanıyordu” ve “Çın Sabahta ‘Balkıyan Ne’” oyunları ile Devlet Tiyatroları’nın arşivinde karşımıza çıkanlardan. Karşımıza çıkan bir öteki edebiyatçı da Yaşar Kemal… 1978-79 döneminde İzmir Devlet Tiyatrosu’nca sahnelenen “Teneke”nin yanı sıra “Ağrı Dağı Efsanesi”, “Yer Demir Gök Bakır”, “Köroğlu’nun Meydana Çıkışı” da izleyicilerle buluşmuş.

1990’dan sonra kayda alınıyor

“Eskiden TRT, Devlet Tiyatroları’ndaki oyunların gösterimleri bittikten sonra özel bir çekim yapıp Tiyatro Saati programında yayınlardı” diye anlatıyor Uzgören. Kütüphanede imgelerine ulaşabileceğiniz birinci oyun “Mançalı Don Kişot”a ilişkin, 1970-71 döneminden. Uzgören, “Yaklaşık 16 oyunun TRT çekimi var elimizde. Oyunların tamamının nizamlı olarak kayda alınması 1990’dan

sonra başlamış. Devlet Tiyatroları’nda resmî olarak birinci oyunlar Küçük Tiyatro’da sahnelenmiş olan ‘Küçük Şehir’ ve Büyük Tiyatro’da izleyiciyle buluşan ‘Faust’” diye anlatıyor. Dijital Oyun Bilgi Sistemi’nden “Faust”un oyuncu takımına baktığımızda karşımıza çıkan isimlerden biri de Ruhi Su oluyor. Devlet Tiyatroları’nın 1949’daki kuruluşuna kadar 1939-1949 Tatbikat Sahnesi periyodu. O devir tek bir sahne var, Küçük Tiyatro. Bir devir Oda Tiyatrosu da kullanılmış. “Tatbikat Sahnesi periyoduyla ilgili de elimizde olan bilgilere buradan ulaşılabilir” diyor Uzgören. 1939-40 döneminde birinci olarak “Evin İçi” oyunu oynanmış. Oyunun çevirmeni Sabahattin Eyüboğlu. “Bütün klasikleri Sabahattin Eyüboğlu çevirisi ile oynamışız” diye ekliyor Uzgören.