Toplumsal medyadaki ‘ölümcül cesaret’

Aleyna Sevim – Son yıllarda toplumsal medya kullanımı küçük yaşlara kadar düştü. Çocuklar gündelik hayatlarında artık Instagram ve Tik Tok üzere tanınan toplumsal medya uygulamalarında vakitlerini harcıyor. Artan dijital uygulama ve toplumsal medya kullanımı, beraberinde tehlikeyi de getiriyor. Uygulamalardaki ‘challenge’ (meydan okuma) akımı çocukları birbirleri üzerinde rekabete ve güç gösterisine iterken tehlikeli akımlar can alıyor. 

Milyonların kullandığı toplumsal medya platformu Tiktok’taki “Ne kadar müddet nefessiz kalabileceksin” meydan okuması, dünya genelinde son 18 ayda 20 çocuğun vefatına yol açtı. Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de kimin daha uzun mühlet hastanede kalabileceğini görmek için çok dozda ‘parasetamol’ alan çocukların aileleri, toplumsal medya ‘challenge’ı konusunda ülkenin güvenlik güçleri tarafından uyarıldı. ABD’de ise, toplumsal medyada yer alan “Blackout Challenge” (Bayılma Oyunu) isimli içerik nedeniyle çocuğunu kaybeden annelerden biri olan Annie McGrath, YouTube ve TikTok’taki içerikler konusunda ebeveynleri uyardı. McGrath, “Çok geç olana kadar bir şeylerin aksi gittiğini bilmiyordum” dedi. “Blackout Challenge” bayılma oyunu, boğulma oyunu (choking game) üzere isimlerle anılıyor. 

Geçtiğimiz günlerde yaşanan olayda, toplumsal medyada gördüğü ‘kolonya yakma’ görüntüsünü denemek isteyen 11 yaşındaki F. K. alevler içinde kalarak vefattan dönmüştü.

‘Kolonya yakma!’ 

Türkiye’de de toplumsal medyada gördüğü ‘kolonya yakma’ görüntüsünü denemek isteyen 11 yaşındaki F. K. kolonya döküp, elindeki çakmağı ateşleyerek yaralandı. Türk uzmanlar da toplumsal medyadaki tehlikeye karşı ebeveynleri uyardı. 

Genç ve çocuk psikiyatristi Doç. Dr. Veysi Çeri, toplumsal medya kullanımının periyot devir farklı problemleri gündeme taşıdığını söyleyerek, şunları aktardı: “Çocuklar sokakta oyun oynadığında da rekabet içinde lakin rekabet son vakitlerde toplumsal medyada yanlış yönlendirecek şeylere yer hazırlıyor. Bunu yapanlar çocuk ve gençlerde önemli bir rekabet dürtüsü olduğunu biliyor ve çocuğun hayatını tehlikeye sokan sonuçlara girişebiliyor. Sokağımızda olan beşerlerle girişebileceğimiz rekabet aşağı üst aşikâr. Toplumsal medyada ise dünyanın dört bir yanından ne olduğunu bilmediğimiz tahminen de sokakta çocuğumuzu teslim etmeyeceğimiz beşerlerle çocuklar bir ortaya gelebiliyor. Bu türlü bir tehlike kelam konusu. Ben ailelere ‘Bilmediğiniz bir mahalleye çocuğunuzu bırakır mısınız?’ diye soruyorum, ‘Asla hocam’ diyorlar fakat toplumsal medya bu türlü bir yer. Tanımadığınız sokağa çocuğu bırakıyorsunuz. Çocuğun karşısına kimin çıkacağını bilmiyoruz. Gerçek hayatta hiçbir berbatlığı olmayanlar sanal alemde gizlenmişliğin verdiği takviyeyle vicdansızlaşabiliyor. Akran zorbalığından türlü sanal zorbalıklara kadar çocuğu duygusal açıdan makûs etkileyen olaylar olabiliyor. Periyot devir ortaya çıkan ‘challenge’lar da durumu daha berbata getirebiliyor.” 

‘Doğru zannediyor’ 

Doç. Dr. Çeri bahisle ilgili yaşadığı bir olayı anlatarak, şöyle devam etti: “Çocuğun birisi toplumsal medyaya peri üzere uçuyor halinde bir şeyler atıyor. Natürel bu efektlerle yapmış. Benim şahsen gördüğüm çocuk bu gördüğü şey üzerine peri üzere uçabileceğini zannediyor. Yaş küçüldükçe çocukların sanal ortamdaki gördükleri küçük hileleri fark etme ihtimalleri de düşüyor. Gördüklerini gerçek zannedebiliyorlar. Gerçek dünya ile sanal dünyayı birbirinden ayırt etme ihtimalleri düşüyor. Bundan ötürü 15 yaşından evvel çocukların hiçbir suretle ekranlara tek başına maruz kalmaması gerekiyor. Kesinlikle bir yetişkinin müşahedesi altında olması gerekiyor. Göz hizasında olunmalı. Ekrana daima bakılmasa bile başını çevirdiğinde neler dönüyor görülmesi gerekiyor.” 

‘Kendini ispatlamak’ 

Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Tıp Merkezi’nden uzman klinik pskikolog Aybeniz Urhan da çocukların ‘challenge’lara katılma isteğinin temelini anlatarak, “’Challenge’ların yapılma hedefi çocuklar ortasında kendilerinin daha güzelini yapabildiğini ispatlamak. Maksat, karşı tarafa, arkadaşlarına, toplumsal etraflarına karşı ‘yapabilirim, yapabiliyorum’u fark ettirmek. Şayet yapamazlarsa ‘Sana challenge okudum ve sen bunu yapamadın’ oluyor. Arkadaşları ortasında popülerlik ve özgüvenleri için de bunu yapabilmek istiyorlar. Çocukları ‘challenge’ çılgınlığından korumak için öz bedellerine döndürmek gerekiyor. ‘Ben bunu yapsam da yapmasam da değerlerimden bir şey ispat etmek zorunda değilim’ üzere noktalarda çocuğun kendisini kâfi ve bedelli hissettirilmesi gerekiyor ki challenge çılgınlığından korunabilsin. Ailenin de bunu çocuğa hissettirmesi gerek ki çocuk neyi yapıp neyi yapmaması, neyin kendi için faydalı ve ziyanlı olduğunu fark etmeli” dedi. 

Zaman sınırlaması ya da otomatik kapatma

Marmara Üniversitesi öğretim üyesi, dijital irtibat uzmanı Doç. Dr. Ali Murat Kırık, Türkiye’de toplumsal medyanın bağımlılık durumuna geldiğini belirterek, şunları söyledi: 

“Toplam kullanıcı sayısı 62 milyon olmakla birlikte çocukların kullanım mühletleri yüksek. Kişi başına düşen ortalama kullanım üç saatin üzerinde. Bağımlılık probleminin önüne geçmek ve kontrol sağlayabilmek için ailelerin alması gereken önlemler var. Aygıtlarda vakit sınırlamaları ve otomatik kapatma ayarları yaparak çocukların ekran mühletleri sınırlanabilir. İçerik filtreleri ekleyerek uygunsuz içeriklere erişim engellenebilir. 

Uygulama denetimleri kullanarak hangi uygulamaların kullanılabileceğini denetlenebilir. Ebeveyn kontrol uygulamaları ile ekran müddetlerini izlemek ve yönetmek, açık bağlantı kurarak çocuklar dijital güvenlik konusunda bilinçlendirilebilir. Aygıtları ortak kullanım alanlarında bulundurarak kontrol kolaylaştırılabilir. Teknoloji ortası sistemli molalar vererek aile içi etkileşimi artırılabilir. Her aile farklı olduğundan, çocukların yaşlarına, gereksinimlerine ve olgunluk düzeylerine nazaran uygun tedbirleri almak değerlidir.” 

Ölümle ya da yaralanma ile sonuçlanabiliyor

Geçtiğimiz yıl Eylül ayında çocukların vefatına neden olduğu için hakkında TikTok’a dava açılan tehlikeli ‘bayılma’ meydan okuması İskoçya’da 14 yaşındaki bir çocuğun vefatına sebep oldu. 

ABD’de 12 yaşındaki bir çocuk TikTok’taki ‘Blackout Challenge’ ismiyle bilinen dayanıklılık meydan okuması sonucu nefessiz kalarak hayatını yitirdi. 

Brezilya’da 7 yaşında bir çocuk, bir “cesaret” görüntüsünden etkilenerek bir deodorantı içine çekmiş ve hayatını kaybetmişti. 

Nasıl tedbir alırsınız?

Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi (SODİMER) Lideri Prof. Dr. Levent Eraslan da ailelerin alabileceği tedbirleri sıralayarak, şöyle konuştu: 

“Çocuklar toplumsal medyanın karanlık bölgelerinde çok büyük külfetlerle karşı karşıya kalabilirler. Bu yüzden teknik olarak birtakım ebeveyn denetim sistemleri var. Bununla bir arada ekran kilitleme sistemleri mevcut. Burada asıl değerli olan çocuğun bilinçlendirilmesi. Zira denetimsiz ortamlarda çocuklar istedikleri yerlere girebilirler. Anne ve babanın çocukların toplumsal medyadaki dijital ayak izlerini takip etmelerini önemsiyoruz. 

Youtube’da çocuk alanının aktive edilip kullanılması tesirli olabilir. Bunun yanı sıra TikTok ismi verilen çok moda olan toplumsal medya aracının istenmeyen birçok soruna yol açtığını da tabir edelim. Çocukların ekran saatleri denetim edilebilir. Yasaklama, engelleme, ceza verme yerine mutabakat ve iş birliğine gitmeyi önemsiyoruz.”