Trabzon’da ‘tarih’ tartışması

GÖRKEM KONUTÇU / Haber Merkezi – Trabzon’un Maçka ilçesindeki Sümela Manastırı’nda dokuz yıldır Ortodoks Hristiyanlar tarafından “Meryem Ana’nın göğe yükseliş günü” olarak kutsal kabul edilen 15 Ağustos tarihinde ayin yapılıyor. Ayin, 88 yıl ortadan sonra birinci kere 2010 yılında gerçekleştirilmişti. Bu yıl ise 10. defa düzenlenmesi planlanan ayinin iptali için kimi siyasi partilerden davetler yapıldı. Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ toplumsal medya hesabından Genel Lider Yardımcısı Fikret Bayır’ın açıklaması paylaşılarak, ayinin Trabzon’un fethinin yıl dönümünde yapılmasının “kasıtlı ve manidar” olduğu savunuldu.

Yeniden Refah Partisi Milletvekili Doğan Bekin de ayine karşı çıkarak Lozan Anlaşması’nın ihlal edildiğini söyledi. YETERLİ Parti Sözcüsü Kürşad Güçlü da ayinin derhal iptal edilmesi gerektiğini, ayine müsaade verilecekse de sürecin tekrar planlanması gerektiğini savundu. Tartışmalar sürerken Fener Rum Patriği Bartholomeos, ayini yönetmek üzere dün Trabzon’a geldi. Ayine Patrik Bartholomeos’un yanı sıra Rusya, Yunanistan ve Gürcistan’dan Ortodoks din adamı ve ziyaretçilerin katılması bekleniyor.

62 yıl sonra tarih değişti

Ayin tartışmasının merkezindeki “fetih tarihi” ise geçtiğimiz yıl 15 Ağustos’ta kutlanmaya başlandı. Trabzon’un fethi daha evvel 26 Ekim’de kutlanıyordu. Lakin fethin gerçek tarihinin 26 Ekim 1461 değil, 15 Ağustos 1461 olduğu tez ediliyordu. Bahisle ilgili birinci olarak 2017 yılında Trabzon’da bir panel düzenlendi. Panele Prof. Dr. Feridun M. Emecen, Prof. Dr. Kenan İnan ve Doç. Hanefi Bostan konuşmacı olarak katıldı. Tarih karmaşası, 2022 yılında Trabzon Valiliği tarafından Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) görüşünün alınması ile resmiyet kazanarak sonuçlandı. Fethin yeni tarihi olan 15 Ağustos, Temmuz 2022’de, periyodun Trabzon Valisi İsmail Ustaoğlu, Büyükşehir Belediye Lideri Murat Zorluoğlu ve TTK Üyesi Prof. Dr. Hikmet Öksüz’ün katıldığı basın toplantısıyla duyuruldu. Böylelikle, 1960’ta 26 Ekim olarak tescillenen fetih tarihi, 62 yıl sonra değişti. Yeni tarihle birinci kutlamalar geçen yıl yapıldı, tıpkı gün Sümela Manastırı’nda düzenlediği Meryem Ana Ayini de düzenlendi.

‘Ekimde mümkün değil’

Fetih tarihini gündeme getiren isimlerden Prof. Dr. Kenan İnan, Milliyet’e yaptığı açıklamada 26 Ekim tarihinin İsmail Hakkı Uzunçarşılı tarafından W. Miller kaynak gösterilerek bir yanlış anlaşılma sonucu kayda geçirildiğini belirtti. İnan, şunları söyledi: “Temel noktamız şu; o devirde ekim ayının sonlarında Karadeniz Bölgesi’nde bir kentin önüne 100 binin üzerindeki bir ordu sarfiyat ve bu işi yapar mı diye baktığımızda bu mantıklı gelmiyor. Fatih Sultan Mehmet’in de bütün seferlerinde nisan ayında sefere çıkıp en geç ekim ayında dönmüş olduğunu görüyoruz. Miller, ‘Trabzon, geç yaz aylarında fethedilmiş olmalı’ diyor. 26 Ekim tarihi, Romanya’da bulunan bir Venedik elçilik heyetine gönderilen bir mektubun varış tarihi. Papalığın dokümanlarında de ağustos ayına işaret eden bilgiler var.”

‘Osmanlı’da kayıt doğru’

Prof. Dr. İnan, ordunun yola çıkış tarihi, sefer sırasındaki duraklar ve kentin kuşatma ve çarpışma olmadan teslim olması üzere bilgiler ışığında fetih tarihin 15 Ağustos olarak hesaplandığını belirterek “Trabzon Vilayet Salnâmesi’nde (yıllık) Osmanlı Dönemi’nde, 15 Ağustos 1461 fetih tarihi olarak verilmiş. Her ne hikmetse bu unutulmuş” dedi.

‘Ekim ayı çok geç bir tarih’

Prof. Dr. Feridun M. Emecen de 2017’de Trabzon’un fetih tarihinin tam belirli olması için bir çalışma yapıldığını belirterek şunları söyledi:

“Tam aşikâr değildi fetih tarihi kaynaklara nazaran. Tarihin belirlenmesi için toplantı yapıldı. Ortaya atılan tarihler içerisinde ekim tarihinin hakikat olmadığı anlaşıldı, 15 Ağustos tarihi belirlendi. Ekim ayı çok geç bir tarih fetih için, o tarihte bir donanma harekatı olması mümkün değil. Sonuç itibariyle tarihi tartışmalar sonrasında yeni bir tarih oraya kondu. Çeşitli veçheleri ile tartışıp bu tarihte karar kılındı. Bununla Sümela’nın bir ilgisi de yok, bu maksatla da bir tarih tayini yapılmadı.”