Tsunami senaryoları Akkuyu için tehlike oluşturuyor mu? ODTÜ’den açıklama
UNESCO Kuzey Doğu Atlantik ve Akdeniz Tsunami İhtar Sistemi evvelki devir lideri olan Yalçıner, uzun vakittir Akkuyu NGS’nin bulunduğu saha için Akdeniz’deki mümkün tsunami senaryolarına ait tehlike tahlilleri yaparak raporlar hazırlıyor. Prof. Dr. Yalçıner, Akkuyu alanında 7.0 ile 8.6 ortasında değişen muhtemel en yüksek sarsıntı moment büyüklüklerine nazaran yapılan modellemelerde 112 başka senaryo çalıştıklarını kaydederek, “Çalışma kapsamında elde edilen sonuçlar göstermektedir ki Akkuyu Nükleer Güç Santrali tesisinde muhtemel bir tsunami durumunda (RUN-7 ve RUN-4 için istatistiksel formüllerle belirlenen temsili senaryoların gerçekleşmesi durumunda) meydana gelebilecek en yüksek su seviyesi dizayna temel proje saha kotundan ve reaktör düzeyinden daha düşük kalmaktadır” diye konuştu.
“İskenderun Körfezi Kıyı Yapıları ve Doğu Akdeniz’deki Tsunami Değerlendirmeleri” raporunu hazırlayan grubun başkanlığını da yapan Yalçıner, 7.7’lik zelzelenin akabinde Mersin’in Faziletli ilçesinde 14 santimetrelik bir su yükselmesinin olduğunu vurgulamıştı. Bu araştırma, ODTÜ, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü, Atina Akademisi ve Güney Kaliforniya Üniversitesi iş birliğiyle hazırlanmıştı.
“YÜZ BİN YILLIK DENİZ SUYU SEVİYESİ KIYMETLERİ HESAPLANDI”
“Akkuyu NGS için Tsunami ve Deniz Tehlikeleri Tahlilleri ve Tasarım Parametrelerinin Saptanması Projeleri” olarak isimlendirilen çalışmalar kapsamında proje alanı için çok sayıda tsunami senaryosunun simülasyonunu yapan takıma liderlik eden Yalçıner, Akkuyu NGS alanındaki mümkün en yüksek su seviyesinin farklı deniz düzeyi bileşenlerinin (uzun periyodik deniz düzeyi yükselmesi, rüzgâra bağlı kabarma, gelgit, fırtına kaynaklı dalga kabarması, barometrik tesirler, mevsimsel değişimler) olasılıksal olarak kombinasyonunun dikkate alındığını tabir ederek şu bilgileri paylaştı:
“Tasarıma temel en yüksek su seviyesi belirlenirken 10 bin yılda oluşabilecek tsunami sebebiyle meydana gelebilecek en yüksek su seviyesi bedellerine, bahsi geçen öbür deniz düzeyi bileşenlerinin pahası eklenerek yüz bin yılda oluşma mümkünlüğü olan deniz afetlerine bağlı su seviyesi kıymetleri hesaplanmıştır. Projede temel alınan deniz düzeyi bileşenlerinin kümülatif pahası ise bileşenlerin yıllık uç noktalarını temsil eden mümkün su seviyesi yükselmesinin emniyetli pahasıdır. 10 bin yıllık tsunami olduğunda deniz su seviyesinin de fırtına ve dalga tesiri ile kabarması, rüzgar tesirleri ile su seviyesi yükselmeleri, gelecekteki 100 yıllık mühlet içinde kalıcı su seviyesi yükselmeleri, barometrik tesirlere dayalı su seviyesi yükselmesi, gel git olayına bağlı su seviyesi yükselmesi üzere deniz su seviyesi değişimlerinin ekstrem durumlarının birlikte gerçekleşmesi durumu da düşünülerek yüz bin yıllık yinelenme devri dikkate alınmıştır.”
“352 FARKLI TSUNAMİ SENARYOSU BAŞKA AYRI MODELLENMİŞTİR”
Akkuyu NGS alanı için yapılan tsunami tehlike tahlillerinin, bölgede uzmanlarca belirlenen sismik modellerden başlayarak kritik tsunami kaynak alanlarının belirlenmesi, kırılma parametrelerine ait senaryoların geliştirilmesi ve bu senaryoların simülasyonlarının yapılmasıyla sağlandığını belirten Prof. Dr. Yalçıner, şöyle devam etti:
“Bölge için belirlenen altı sismik modelden tsunami bakımından daha kritik olduğu bedellendirilen dört tanesi seçilerek, 4 farklı sismik model için 352 farklı tsunami senaryosu başka farklı modellenmiştir. Modellemede kullanılan sarsıntı parametreleri seçilirken 10 bin yılda oluşabilecek 7.0 ile 8.6 ortasında değişen mümkün en yüksek sarsıntı moment büyüklükleri kullanılmıştır. Model sonuçları mukayeseli kıymetlendirilerek en kritik iki farklı tsunami kaynak zonunda (Kıbrıs adasının Doğusu olmak üzere RUN-4 ve Kıbrıs adasının Batısı olmak üzere RUN-7) seçilen 112 başka tsunami senaryosu yüksek çözünürlüklü olmak üzere modellenmiştir. Sismik senaryolar oluşturulurken her bir sismik modele nazaran oluşabilecek en yüksek zelzele moment büyüklükleri temel alınmıştır. Her bir sismik modeldeki senaryoların fay kırılma parametreleri belirlenirken ölçekleme kanunları (scaling laws) kullanılmıştır. Lakin her bir fay parametresi (odak derinliği, eğim açısı, doğrultu açısı, kayma açısı ve düşey yer değiştirme gibi) sismik modelde geniş bir aralığı kapsadığından, bu parametrelerin rastgele seçilmesi yerine, tsunami kaynağındaki su yüksekliklerini tayin eden kırılma parametreleri temel alınarak parametrelerin belirlenmesi sürecinde konservatif yaklaşım temel alınmıştır. Örneğin, fayın düşey yer değiştirmesi, kaynaktaki tsunami genliğini yöneten ana parametredir. Buna nazaran en yüksek zelzele büyüklükleri dikkate alınırken, senaryoların birçoklarında daha yüksek yer değiştirme bedelleri (verilen en yüksek yer değiştirmeyi aşan) seçilmiştir. Böylece parametrik belirsizliklerin aşılması hedeflenmiştir. Buna nazaran RUN-4 için 72 adet ve RUN-7 için 40 adet olmak üzere toplamda 112 tsunami senaryosunun yüksek çözünürlüklü simülasyonları gerçekleştirilmiştir. Akkuyu NGS proje alanında belirlenen 32 kritik noktadaki su seviyesi değişimleri, akıntı suratları ve en yüksek ve en düşük su seviyeleri her bir senaryo için farklı ayrı simülasyonlarda hesaplanmış ve sonuçlar istatistiksel yollar ile tahlil edilerek değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen sonuçlar göstermektedir ki Akkuyu Nükleer Güç Santrali tesisinde muhtemel bir tsunami durumunda (RUN-7 ve RUN-4 için istatistiksel prosedürlerle belirlenen temsili senaryoların gerçekleşmesi durumunda) meydana gelebilecek en yüksek su seviyesi dizayna temel proje saha kotundan ve reaktör düzeyinden daha düşük kalmaktadır.”
AKKUYU NGS ALANINDA AYRINTILI ARAŞTIRMALAR YAPILIYOR
Yalçıner, Akkuyu NGS proje alanı ile ilgili olarak yaptıkları çalışmaları şöyle özetledi:
“Belirli bir bölgede yahut bir proje alanında deniz afetlerinin ve tsunami olaylarının en makus senaryolarının değerlendirmesi bu tıp afetlerin oluşma düzenekleri, yinelenme devirleri ile birlikte oluşma olasılıkları da dikkate alınarak seçilen senaryoların yüksek çözünürlüklü sayısal modellemesi ve model sonuçlarının tahlili ile gerçekleştirilir. Çalışmaların birinci adımı, proje alanındaki tüm yapıların, varsa dolgu alanlarının topografik yüksekliklerini ve lokal batimetriyi içeren yüksek çözünürlüklü bir data tabanının hazırlanmasıdır. İkinci olarak, bölgedeki geçmiş tsunami olaylarını ve tesir boyutlarını ortaya koymayı hedefleyen kapsamlı bir literatür araştırması yapılmalıdır. Buna ek olarak, tarihî tsunami olaylarının bölgede bıraktığı izler ve tortullar da ayrıyeten araştırılmalıdır. Ayrıyeten tesis alanından yüzlerce kilometre uzakta olsa bile bölgedeki muhtemel tsunami kaynakları, temel olarak sismik zonlar ve mümkün kırılma sistemleri kıymetlendirilerek tsunami senaryolarının oluşturulması bir başka değerli adımdır. Bunlar yapıldıktan sonra ise doğruluğu ve geçerliliği kanıtlanmış sayısal modeller ile tsunami dalgasının oluşumu, yayılımı, kıyıya varış vakitleri ve kıyıdaki yükselmeleri ile karadaki ilerlemesi hesaplanarak proje alanına mahsus tehlike değerlendirmeleri yapılır.
Akkuyu Nükleer Güç Santrali Deniz Afetleri ve Tsunami Tehlike Tahlilleri Projesi kapsamında öncelikli olarak proje alanının tasarlanan yerleşim planına nazaran sayısal yüksek modelinin elde edilebilmesi için açık kanal deşarj sistemi ve dalgakıran muhafazalı su alma havzasının yerleşimi dahil olmak üzere tüm saha kotları, deniz yapıları ve deniz batimetrisi mevcut ölçüm dataları Coğrafik Bilgi Sistemi tabanlı yazılımlarla işlenerek bütünleşik yüksek çözünürlüklü data tabanı hazırlanmıştır. Tsunami simülasyonları doğruluğu ve geçerliliği milletlerarası kıstas sorunlar ve uygulama çalışmaları ile kanıtlanmış NAMI DANCE sayısal modelinin en yeni sürümü ile grafik işlemci ünitesi (GPU) ortamında gerçekleştirilmiştir. Bu sayede çok sayıda tsunami senaryosunun simülasyonu yüksek çözünürlüklü olarak yapılabilmiştir. Çalışmada kullanılan NAMI DANCE sayısal modeli, tsunami sayısal modellerinin kıyaslanmasıyla ilgili çok sayıda memleketler arası bilimsel çalıştayda onaylanmış ve doğrulanmış bir modeldir. Bu nedenle, model sonuçları yüksek güvenirliktedir. Ayrıyeten temsili senaryo ve karşılık gelen tsunami parametreleri belirlenirken farklı istatistiksel yaklaşımlar kullanılarak ek güvenlik hisseleri da dikkate alınmıştır.”
DEMİRAK: VVER 1200 DİZAYNLI REAKTÖRLER FEVKALÂDE DIŞ ETKENLERE KARŞI DAYANIKLI
Prof. Dr. Ahmet Demirak da Akkuyu NGS’nin mümkün bir zelzeleye ve tsunamiye güçlü olarak inşa edildiği konusunda rastgele bir kuşku bulunmadığının altını çizerek, büyük yatırıma karşı yürütülecek tüm yanlış bilgilere dayalı görüşlere karşı hemen tedbir alınması gerektiğine dikkat çekti. Demirak, şunları söyledi:
“Depremlerin çevresel tesirleri sarsıntının merkez üssüne yakın ve uzak alanlarda gözlenebilir. Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve 10 ili etkileyen sarsıntıların de etrafa tesirleri olmuştur. Mersin’de imali süren Akkuyu NGS inşa edilmeden evvel de inşa edilirken pek çok test yapılmıştır. Yapılan gerilim testlerinin Akkuyu NGS’nin VVER 1200 Rus dizaynlı reaktörünün en ileri güvenlik koşullarını sağladığını ve sarsıntı, kasırga, sel, tsunami üzere fevkalâde dış tesirlere karşı üstün dayanma kabiliyetine sahip olduğunu doğruladığı her fırsatta lisana getirilmektedir. 2017 yılında Türkiye’yi ziyaret eden Memleketler arası Atom Güç Ajansı’nın (IAEA) Saha ve Dizaynın Dış Olaylara Karşı Gözden Geçirilmesi Misyonu (SEED); sarsıntı, tsunami ve uçak düşmesi üzere senaryolar için zelzeleye dayanıklılık envanter tahliliyle bağlı güvenlik mümkünlük tahlilinin sonuçlarını son derece olumlu bulmuştur. Çağdaş nükleer santral projelerinin maliyetlerin yaklaşık yüzde 40’ı güvenlik sistemlerine aittir. Bilhassa Fukushima’dan sonra zelzele ve tsunami üzere doğal afetler için de en uç mümkün tehditlere karşı dizaynlar geliştirildi. Bu milletlerarası mevzuatların da gereğidir. Tarihte Türkiye’de ufak çaplı tsunami izleri saptanmıştır lakin o denli okyanuslarda oluşan tsunamiler üzere büyük ölçekli bir tsunami oluşması mümkün gözükmemektedir. Akkuyu NGS’de de güvenlik birinci önceliktir. Akkuyu NGS sarsıntı ve tsunamiden hiçbir formda etkilenmemesi için deniz düzeyinden 10,5 metre yükseklikte inşa edilmektedir. Sarsıntı ve tsunami konusunda geliştirilen sayısız senaryo da bu santralin bu mevzuda inançlı olduğunu ortaya koyuyor. Unutulmamalıdır ki, faal fay çizgilerinden uzakta yer alan Akkuyu NGS bölgesinde, yapılan araştırmalara nazaran, müşahede tarihi boyunca sahanın etrafındaki 50 km’lik alanda değerli ve yıkıcı bir zelzele meydana gelmemiştir. Buna rağmen Akkuyu NGS projesinin tasarımı Türk hükümetinin talepleri doğrultusunda 9 büyüklüğündeki azamî zelzelelere nazaran inşa edilmektedir. Elektrik muhtaçlığımızı iklim şartlarına bağlı olmadan, istikrarlı, emniyetli ve pak bir halde karşılayacak bu büyük yatırıma karşı yapılabilecek yanlış bilgilere dayalı açıklamalar hakkında hemen tedbirlerin alınması gerekir.