Uzun ince bir seyahat

MÜJDE IŞIL- David Lynch sinemaseverlerin bilinçaltını üstüne getirirken az de olsa sakin, düz anlatımlı ve duygusal sinemalar çekerdi. “The Elephant Man” ve “The Straight Story” gibi… “The Straight Story”de yaşlı bir adamın hasta kardeşiyle ortasını düzeltmek için çim biçme makinesiyle uzun bir seyahate çıkmasını anlattı. Sinema, Alvin Straight’in yaklaşık 400 km’lik gerçek seyahatine dayanıyordu. Bu sinemadan neredeyse çeyrek asır sonra “The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry/Harold Fry’ın Beklenmedik Yolculuğu”nda da misal bir öyküyü izliyor ve emsal hislere kapılıyoruz. Bu sinemanın kaynağı ise bir vakitler oyunculuk da yapmış İngiliz müellif Rachel Joyce’un, 2012’de yayımlanmış ve övgülerle, ödüllerle karşılanmış birinci romanı.

Filme ismini veren Harold Fry, eşi Maureen ile sakin bir emeklilik hayatı sürer. Bir gün adreslerine bir mektup gelir. Harold’ın eski iş arkadaşı Queenie Hennessy mektubunda, kanser olduğunu ve ona veda ettiğini yazmaktadır. Harold evvel ‘geçmiş olsun’ kabilinden kısa bir mektup yazarak onu postalamak niyetindedir. Lakin planı değişir ve Queenie’nin yanına gitmek için 800 km’lik yolu yürümeye başlar.

Suçluluk ve kefaret

Televizyon kökenli Hettie Macdonald’ın yönettiği ve senaryosunu, kitabın müellifi Rachel Joyce’un kaleme aldığı sinema bir nevi yaşlılık draması üzere görünürken aslında tüm yaşama dair bir rehber sunuyor bize. Üstelik bunu yaparken öbür sinemalarla yolunu kesiştirip lakin onlardan farklı yollara sapıyor. Mesela Lynch’in “The Straight Story”si bu sinemanın çıkış noktası üzere. Ancak Harold’ın seyahati mental ve fizikî açıdan çok daha yıpratıcı. Sinemanın ilerleyen dakikalarında aile trajedisinin yıllarca nasıl yüreğine oturduğunu, ağır suçluluk hissettirdiğini anlıyoruz. Yürüyüşe uygun olmayan ayakkabıları ise onu bir nevi Hz. İsa’nın zahmetiyle bütünleştiriyor. Fakat Harold dindar biri değil. Queenie’yi ziyaret sebebi de şayet yanına ulaşabilirse onun ölmeyeceğine dair umudu ve inancı. Sinema, inancı dini bir aksiyon olarak değil, zihnen bir umuda tutunmak olarak tanımlıyor. Harold’un seyahatinin (filmin ismi aslında hac seyahati manasına geliyor) Forrest Gump’ın koşusuna dönüşmesi de bu açıdan manalı. Lakin sinema burada da kırılma noktası yaratıyor ve Harold’ı kitlelerin liderliğiyle değil ferdi hesaplaşmasıyla başbaşa bırakıyor. Harold’ın Queenie ile münasebeti de “45 Years”ı anımsatıyor fakat onun yoluna sapmadığı üzere işçi dayanışmasına kaydırıyor kıssayı. Sinema, klasik manada bir yol öyküsü. Hasebiyle Harold’ın seyahatinde farklı karakterlerle karşılaştığını görüyoruz. Burada sinemanın bildiri verme uğraşı ön plana çıkıyor. Harold ile yolu kesişen erkekler onun durumu karşısında daha çok dinleyici pozisyonundayken ona yardım edenler daima bayanlar oluyor ki içlerinden en dikkat çekeni, İngiltere’de tuvalet temizleyiciliğinden öteki iş bulamamış Slovak göçmen hekim.

Harold Fry rolünde Jim Broadbent’in performansı göz alıcı ve çok etkileyici. Eşini canlandıran Penelope Wilton, Broadbent’in rolünün tartısı altında hiç ezilmiyor.

SENİ YENEMEDİM İZLANDA

“Uzun müddet uçuruma bakarsan uçurum da sana bakar” demişti Nietzsche. “Vanskabte land/Tanrının Unuttuğu Yer” de bunun görsel karşılığı olabilir. Sinema Danimarkalı rahip Lucas’ın, İzlanda’nın ıssız bir bölgesinde kilise inşa etmekle görevlendirilmesiyle başlıyor. Seyahatinde ona bir tercüman ile bölgeyi güzel tanıyan Ragnar kılavuzluk ediyor. Hem tabiattaki seyahat hem de kilise inşası Lucas için kendini sorguladığı bir iç hesaplaşmaya neden oluyor.

“Tanrının Unuttuğu Yer”, “Vinterbrødre/Kış Kardeşleri ve “Hvítur, Hvítur Dagur/Bembeyaz Bir Gün”ün akabinde üçüncü sineması Hlynur Pálmason’un. Direktör, senaryosunu da yazdığı bu sinemada, evvelki sinemaları üzere seyirciyi görsel açıdan hayran bırakan lakin zorlayıcı bir kıssaya ortak ediyor. “Tanrının Unuttuğu Yer”, kişisel kayboluş odaklı bir kıssa anlatıyor üzere görünse de Danimarka ve İzlanda tarihine dair bilgi edinmeden izlemenin yeterlice zorlaştığı bir altmetne sahip. Vikingler tarafından kolonileştirilen İzlanda çok uzun müddet Danimarka hâkimiyeti altında kalmış. Hasebiyle Danimarkalı rahibin İzlanda doğasıyla ve kendisine kılavuzluk eden Ragnar ile bağını bunu temel alarak okumak gerekiyor. Zira rahibin bu seyahate çıkmadan evvel nasıl bir karakter olduğu hakkında bilgi vermiyor sinema. Seyahatle onu tanımaya başlıyoruz, fotoğraf tutkusuna şahit oluyoruz. Münasebetiyle onun uçuruma bakmasıyla içinde büyüyen uçurum, İzlanda-Danimarka ortasındaki sömürge ilgisinde açıklığa kavuşuyor. Danimarka’nın üst bakışını ve sömürgeci tertibini temsil eden rahibin karşısına İzlanda’nın direnişi, onun patronluğunu ve kibrini kabul etmeyen Ragnar’da ve kızlarını ondan uzak tutmak isteyen babada beden buluyor.