Zelzele bölgesinde yıkılan binalarda dere kumu kullanılmış
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Yusuf Kağan Kadıoğlu, Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılardan etkilenen vilayetlerde çöken binalarda inceleme yaptı. Kadıoğlu, binaların betonlarından örnekler aldıklarını belirterek, “Yıkılan binaların değerli bir kısmı eski. Bu binaların betonunda kullanılan agregalarında (betonun ham hususunu oluşturan karışım) çabucak hemen tamamı dere kumu kullanılmış. Yasa gereği dere kumlarının kullanılması yasak değildir. Hala yönetmelikte dere kumu kullanılıyor. Lakin bana nazaran bilhassa sarsıntı bölgesinde yasaklanmalı. Dere, genel manada taşıdığı kaya kesimlerini içinde hareket ettirerek yüzeylerini yuvarlaklaştırır ve adeta bir cilalama sürecine tabi meblağ. Bu da taşlarda parlak ve kaygan bir yüzey oluşturur. Bu taşları çimento ile karıştırdığımız vakit çimento bunların üzerinde çok sağlam tutunmamaktadır. Gerçekten, siz bir camın üzerine bir çimento koyduğunuz vakit tutmayacaktır. Dere kumullarının birinci zafiyeti bu” diye konuştu.
Prof. Dr. Kadıoğlu, dere kumlarının ikinci olumsuz tarafının ise dayanım güçlerinin zayıflığı olduğunu belirtti. Kadıoğlu, bu kumların bileşenlerinin farklı olmasından ve homojen davranış sergilememesinden ötürü binaların hareketi sırasında oturmalara ve kırılmalara neden olduğunu ve hasebiyle dayanım güçlerinin de zayıf olduğunu aktardı.
‘TESTLER YANLIŞSIZ SONUÇ VERMEZ’
Kadıoğlu, dere kumlarının en kıymetli olumsuz noktasının ise yapılan testlerde hakikat sonuçlar vermemesi olduğuna dikkat çekerek, “Biz dere kumullarında yapacağımız alkali silika tepki testlerini başarılı bir formda yapamıyoruz. Zira heterojen bir birleşime sahip olması, bir alanın 2-3 metrekare içerisinde değişim göstermesinden ötürü alacağınız hacimsel örnek bölgesinin tamamını temsil etmemektedir. Yapacağınız deney sonuçları asla o alanı temsil etmez. Bu tip kumlardaki çakıl, çört üzere gereçlerin fazla olmasından ötürü, vakit içerisinde çimento ile tepkiye girip çimentonun dayanım gücünü azaltarak kopmalarına neden olmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışmalarla bunu tespit ettik” dedi.
Sahil kısmındaki binaların ömrünün başka bölgelerdeki binalara nazaran daha düşük olduğuna işaret eden Kadıoğlu, “Binalardaki beton vakit içerisinde karbondioksitle tepkiye giriyor. Çimentonun, bilhassa betona dönüşmemiş kısmı kireçleşiyor. Yani çimento kirece dönüşüyor. İçerisindeki demir ne kadar tutucu olsa da kireçleşme münasebetiyle zelzele sırasındaki hareketten ötürü demirin çimentodan sıyrılarak kopmasına neden oluyor. Hasebiyle demirler burkuluyor ve bükülüyor. Ardından de kolonların kırılmasına neden olabilir. O yüzden yaşlı binalarda kesinlikle beton tahlili yapılması lazım. Beton tahlili yapıldığında şayet bozulma yüzde 30’un üzerinde ise binanın riskli sınıfa girmesi gerekiyor. Bu tip binaların ya güçlendirilmesi ya da güçlendirilmesi gerekiyor” diye konuştu.
‘EN UYGUN GEREÇ KIRMA TAŞ’
İnşaatta kullanılmaya en uygun kum ya da çakılın, kırma taştan elde edileni olduğunu söyleyen Kadıoğlu, “Kırma taşın yüzeyi pürüzlü olduğu için çimento ile tepkiye girer. Çimento, kırma taşların pürüzlü yüzeyine nüfus ederek tutuculuk özelliğini artırmaktadır ve betonun ömrünü uzatmaktadır. Bu taşlar da kesinlikle testlerden geçmesi gerekiyor. En değerli konu şudur; el karması ile mutlaka beton hazırlanarak inşaat yapılamamalı. Hazır beton kullanılmalı. Bu beton silindirin içinde daima dönmeli. Agrega ölçüsü ve su ölçüsü katılarak beton hazırlanmalıdır” dedi.
‘3 TEMEL YANILGI TESPİT ETTİK’
Kadıoğlu, zelzele bölgesinde yıkılan binalarda 3 temel yanılgıyı tespit ettiklerine dikkat çekerek, “Birincisi; binaların yaşlı olması ve buna karşın bakıma alınmaması. İkincisi; dere kumu kullanımının çok fazla olması. Üçüncüsü ise yer sıvılaşmasına dikkat edilmemesi. Bölge alüvyon yatağından oluşuyor ve yer altı su düzeyi çok yüksek olmasına karşın tabanda hiçbir düzgünleştirme yapılmadan sağlam bir radye temel atılmasına karşın binaların yan yattığını tespit ettik. Bina üretimi sırasında yapı kontrolü kadar yer kontrolü de kelam konusu olmalı” dedi.
‘FAY ÇİZGİLERİNİN OLDUĞU YERLER TARIM İÇİN EKSİKSİZ YERLERDİR’
Türkiye’nin zelzele ülkesi olduğunu ve ülke sonları içinde çok sayıda fay sınırı bulunduğunu belirten Kadıoğlu, “Türkiye’de 7 şiddetinde sarsıntı üretebilecek 25-30 civarında fay çizgisi sayabilirsiniz çok rahat bir biçimde. Fay sınırının geçtiği zonlarda 8 metreye varan atımlar tespit ettik. Siz istediğiniz kadar sağlam bina yapın, istediğiniz kadar yer etüdü yapın, şayet fay sınırının üzerinde bina yaparsanız ve 8 metrelik bir atıma denk gelirse bu bina ya yan yatacaktır ya da bir formda takla atıp düşecektir. Fay sınırından uzak alanlara yerleşim alanları yapacağız. Fay sınırlarının olduğu yerlerde toprak randımanı ve yer altı su kalitesi çok çok uygundur. Buraları tarım yeri yapacağız, buralar tarım için kusursuz yerlerdir” diye konuştu.