65 sarsıntı tek tek incelendi! 6 Şubat’ta gökyüzünde beliren mavi ışığın sebebi bu çıktı

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki zelzelelerde birçok kişi gökyüzünde beliren değişik renkli ışıklara şahitlik etti. 17 Ağustos 1999’da Gölcük’te meydana gelen sarsıntıdan sonra da uzun bir müddet gündemi işgal eden ‘deprem ışıkları’ hakkında bugüne kadar birçok tez ortaya atıldı. Peki sarsıntı esnasında görüntü çeken vatandaşların kamerasına yansıyan gökyüzündeki gizemli ışıkların sırrı ne? İşte uzman yorumuyla birlikte ‘deprem ışıkları’ gerçeği.

UZAYLILARLA İLGİSİ OLDUĞU DÜŞÜNÜLDÜ

Özellikle Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan sonra bir kere daha gündeme gelen ‘deprem ışıkları’ aslında uzun bir vakittir bilim dünyasının da üzerinde durduğu bir bahis. Sebebi 20’nci yüzyıla kadar net bir biçimde açıklanamayan zelzele ışıkları, gerçeklikle bağını kopartmış bireylere nazaran direkt UFO’larla alakalıydı. Bazıları ise öbür dünyalara ilişkin hayaletlerin yeryüzüne iniş formu olarak yorumluyordu. Lakin elbette her iki inanışın da hiçbir bilimsel desteği yoktu.

ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki San Jose Eyalet Üniversitesi’nde fizik profesörü olarak vazife yapan ve tıpkı vakitte NASA’nın Ames Araştırma Merkezi’nde kıdemli bir araştırmacı olan Friedemann Freund, 2000’li yıllarda tam da bu mevzuyla ilgili bir çalışma başlattı. Aslında Freund’tan evvel de bu mevzuyla ilgili çalışmalar yapılmıştı lakin bugüne kadar renkli sarsıntı ışıklarıyla ilgili en çok konuşulan çalışmalardan biri Freund ve arkadaşlarının çalışması oldu.

65 ZELZELENİN ÖNCESİNİ VE SONRASINI İNCELEDİLER

Freund ve meslektaşları, 1600’lü yıllardan 2000’lere kadar gerçekleşen tam 65 sarsıntısı ayrıntılıca inceleme altına aldı. Bütün bu olaylarda sarsıntılardan sonra mavi renge benzeri ışıklar ortaya çıkıyor ve hiç kimse bu ışığın sebebini net olarak tabir edemiyordu. Freund ve takımı, elde ettiği birinci bulguları 2014 yılında tamamladıkları Sismolojik Araştırma Mektupları’nda (Seismological Research Letters) yayımladı. Araştırmada dikkat çeken hadiselerden birkaçı şu biçimdeydi: 

“12 Kasım 1988 yılında Kanada’nın Quebec bölgesinde yaşayanlar, bölgede güçlü bir sarsıntı yaşanmadan şimdi 11 gün evvel St. Lawrence Irmağı boyunca parlak mor ve pembe bir ışık gördüklerini anlatmışlardı. 2007 yılında Peru’da meydana gelen 8.0 şiddetindeki zelzeleden evvel güvenlik kamerası görüntüsünde kaydedilen ışıklara tanıklık edenler bu ışıkların gökyüzünü aydınlatan parlak flaş üzere olduğunu söylediler. 2009’da İtalya’daki sarsıntıdan evvel de gökyüzünde devasa mavi ışıklar görülmüştü.”

Geniş bir data tabanı üzerinde çalışan araştırmacılar sonunda değişik bir sonuç elde edildi. Araştırmacılar, sarsıntı esnasında gökyüzünde beliren ışıkların aslında sırf o esnada olmadığını zelzele sonrasında ve öncesinde de bu ışıkların görülebildiğini tespit etti. Freund ve meslektaşları, sarsıntı esnasında, öncesinde ve sonrasında gökyüzünde oluşan ışıkların sismik aktivite sırasında muhakkak kaya cinslerinde aktifleştirilen elektrik yüklerinden kaynaklandığını düşündüklerini açıkladı.

Kanada’nın Quebec Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nda çalışan yer bilimci Robert Theriault da zelzele ışıklarıyla ilgili çalışma yapan isimler ortasındaydı. Theriault, hususla ilgili verdiği bir röportajda, “Deprem ışıkları gerçek bir olgu ve UFO’ların yapıtı değil” diyerek bu durumun bilimsel bir halde açıklanabileceğinin altını çizdi.

IŞIĞIN OLUŞMA SEBEBİ KAYALAR

Deprem ışıkları bugüne dek birçok araştırmacının dikkatini çekti. Çabucak çabucak herkesin ortak fikri, fayların hareketi sebebiyle birbirine çarpan kayaların oluşturduğu mekanik tansiyonun elektriksel yükler açığa çıkardığı ve bu yüklerin üst istikametli hareket ederek atmosfer ile etkileşime girip ışık oluşturduğunu istikametinde oldu. Freund, sarsıntı sırasında ışığın oluşma sebebini şu halde açıkladı:

“Bir zelzelenin mekanik tansiyonu kayaya çarptığında kimyasal bağların kırılmasına sebep olarak müspet elektrik yükünden meydana gelen boşluklar ortaya çıkarır. Bu p boşlukları faydan yüzeye yatay biçimde akabiliyor ve ışık meydana getirebilen kuvvetli bölgesel elektrik alanları tetikliyor. P-boşlukları, olağan şartlar altında uyku halinde duruyor fakat sarsıntılar sırasında uyandıklarında kayalar ışıldayıp parlamaya başlıyor.”

Deprem ışıklarıyla ilgili bilim insanlarının teorileri birbirleriyle her vakit birebir olmadığı için sarsıntı ışıklarının neden ve nasıl olduğuyla ilgili çelişkiler günümüzde kısmen de olsa devam ediyor.

DEPREM IŞIKLARI EVVELDEN UYARABİLİR Mİ?

Deprem ışıklarının sırf zelzele esnasında değil, sarsıntının öncesinde de gerçekleştiğinin tespit edilmesinin akabinde uzmanlar harekete geçti ve bu ışıklar sayesinde zelzele öncesinde vatandaşların uyarılıp uyarılamayacağının üzerinde duruldu.

Birleşik Krallık merkezli haftalık bilimsel mecmua Nature’de yayımlanan bir makalede, 6 Nisan 2009’da İtalya’nın Abruzzo bölgesinde meydana gelen 6.3 büyüklüğündeki yıkıcı depremden çabucak evvel L’Aquila kenti yakınlarında bir adam sabahın erken saatlerinde mutfakta bulunan eşyalardan beyaz ışıkların yansıdığını görüp güvenlik emeliyle ailesini dışarı çıkardığına yer verildi. Kelam konusu adamın bu tedbiri almasından tam iki saat sonra bölgede büyük bir sarsıntı meydana geldiği hatırlatıldı.

‘HER BÜYÜK ZELZELEDEN SONRA ORTAYA ÇIKMAYABİLİR’

Peki sarsıntı esnasında hatta öncesinde çıkan bu ışıklar nitekim uyarıcı nitelik taşıyor mu? zelzele ışıkları tam olarak hangi sebepten dolayı ortaya çıkıyor? Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fadime Sertçelik‘e nazaran sarsıntı esnasında gökyüzünde beliren ışıkların birçok sebebi olabilir.

Prof. Dr. Sertçelik, Türkiye’yi derinden etkileyen 1999’daki Gölcük Depremi’nde de 6 Şubat’ta 11 ili direkt etkileyen zelzelelerde de bu ışığın görüldüğünü hatırlattı. Lakin bu ışıkların her zelzelede gerçekleşmediğinin altını çizen Prof. Dr. Sertçelik, “Belirli bir büyüklüğün üstündeki zelzelelerde bu ışıklar kesin yayılır” gibi bir çıkarımın yapılamayacağını belirtti.

“Deprem esnasında sarsıntının gücünün bir kısmı levhaların hareketi sırasında kullanılırken bir kısmı da levhayı oluşturan kayaçlardaki minerallerin özelliğine bağlı olarak elektriksel değişimlere hasebiyle da ışımalara yol açar.” Prof. Dr. Fadime Sertçelik

Gökyüzünde meydana gelen ışımalarla ilgili Prof. Dr. Fadime Sertçelik, “Işımalar her zelzele anında ya da sarsıntıdan sonra olmuyor. Bu ışımalar bazen zelzele esnasında yüksek tansiyon sınırında meydana gelen patlamalardan da kaynaklanırken bazen de tıpkı 1999’daki Gölcük Depremi’nde olduğu üzere İzmit Körfezi altında biriken metallerin fayın hareketi sırasında patlama ve parlamasından kaynaklanabilir” dedi.