Bir hatanın anatomisi

Müjde Işıl – 59. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde En Uygun Sinema ve En Yeterli Senaryo Ödülleri’ni kazanan “Karanlık Gece” berbatlığın olağanlaşmasını, yaygınlaşan linç kültürünü, eril lisanı, erkek hâkim baskıyı anlatarak son periyotta üzerine en çok konuştuğumuz üretimlerden biri oldu. Biz de sineması, direktörü ve senaristi (Murat Uyurkulak ile birlikte) Özcan Alper ile başrol oyuncusu Berkay Ateş’ten dinledik.

“Karanlık Gece”nin senaryosu nasıl ortaya çıktı? Size ilham kaynağı olan makul şahıslar, olaylar ya da eserler var mıydı?

Bir sinemaya ya da senaryoya başlarken bazen bir şiir bazen bir fotoğraf ya da küçücük bir gazete haberi tetikleyici olabiliyor. Lakin bu sinemada daha çok ülkenin içinde bulunduğu ruh hâlinin yansıması besbelliydi diyebilirim. Seyahat vakti yitirdiğimiz Ali İsmail Korkmaz ve başka gençlerle birlikte Nuh Esaslı, Rabia Naz ve maalesef yıllarca ekmek parası için Karadeniz’e gelip makûs şartlarda çalışmak zorunda kalan, bir de üstüne lince maruz kalan Kürt tarım emekçileri, yazım sürecinde etkilendiğimiz durumlardı. Bu ruh hâli içerisinde kıssayı yazmaya başladım sanırım.

Filmde çözülmesi gereken bir cinayet gizemi yok. Katiller muhakkak, kurban aşikâr fakat seyirci tansiyonu anbean hissediyor. Bu sıkıntı denklemi nasıl kurdunuz?

Evet, klasik bir polisiye öyküdeki üzere katil kim ya da katil nasıl yakalanacak durumu yok sinemada. Ancak “O gece tam olarak ne oldu?” sorusu etrafında şekillenen bir merak ögesi ve tansiyon kelam konusu. Zira sinemanın temel problemi, üzeri örtülmeye çalışılan bir cürmün, unutturulmaya çalıştırılan bir olayın nedensellikleri ve bunun sorgulanması üzerine konseyi. Öteki taraftan dediğiniz üzere bir Amerikan polisiye matematiğindeki yüzeydeki olay ve olgudan çok, temel olarak bu cürmün ferdî ve toplumsal ruhsal ve sosyolojik istikametini açık etme kaygısı var. Bir linç kıssası olması ve bu lincin aslında Türkiye’de nasıl bir kültüre dönüştüğü sorunu var. Bu sıkıntı denklemi Murat Uyurkulak üzere bu alanda uzman bir edebiyatçı ile çalışmak kolaylaştırmıştır diye düşünüyorum.

İshak’ın vicdanı olmasa her şeyin üstü örtülmüş durumda köyde. Berbatlığı, linç kültürünü olağanlaştırmak üstten aşağı mı şekilleniyor, bireyden başlayıp yayılan bir salgın mı?

Özellikle kötülük problemi, senaryoyu yazarken Murat ile en çok konuştuğumuz ve farklı okumalar yaptığımız bir durumdu. Öncelikle biliyoruz ki kötülük sorunu varoluşundan beri insanın daima içinde olan bir problem. Hatta o denli ki Habil ve Kabil rivayetine kadar götürebileceğimiz bir durum. Mutlak yeterli ve mutlak bir makus olma hâlinden bahsedemeyiz. Fakat sinema esnasında, bilhassa bizim de üzerine tartıştığımız, Terry Eagleton’ın kötülük üzerine de yazdığı üzere. Sıkıntı bazen yalnızca dinî ya da toplumsal kolay olgularla açıklanamayacak kadar kompleks olabiliyor. Lakin Türkiye’de bilhassa sistemin linç kültürünü daima bir formda her tipten ötekine karşı gerekli durumlarda kullandığını biliyoruz. Bu evet, üstten aşağıya şekillenen bir kültür. Ancak bir yandan da konutta, okulda, sokakta ve her yerde bu kültüre maruz kaldığımız da aşikâr. Esasen linç olaylarına baktığımız vakit, gündelik hayata sızmış bu ırkçılığın Türkiye’de kendine mahsus hâllerini görmek de mümkün. Bilhassa, özgüven sorunu, aşağılık kompleksi, haset duygusu, sağlıklı yaşanmamış cinsellik ve bunun görünürde baskın bir erkeklik ve eril bir kültürle sarmalanması bu usul durumlarda ziyadesiyle karşımıza çıkmakta.

Obruk metaforu Tayfun Pirselimoğlu’nun “Kerr”inde de vardı fakat Emin Alper’in “Kurak Günler”i ile “Karanlık Gece” ortasında epey benzerlik kelam konusu. Tıpkı periyotta çekilmiş bu iki üretimdeki benzerlikler hakkında sizin niyetiniz nedir?

Bazen olabiliyor bu şekil benzerlikler. Pek olağan görüyorum. Açıkçası çok klasiktir, çokça söylenir lakin insanlık tarihini toplasanız 30 tane hikaye vardır. Geri kalan hepsi öykülemedir esasen.

Finalde insanlığın karamsarlığı ve tabiatın umudu yan yana duruyor güya. Sizce hangisi daha baskın?

Pandemi devrinde artık kendimizi yani insanı merkeze alan bir düşünüşten ve siyaset alanından uzaklaşmamız gerektiğini düzgünce anlamış olduk. Bu yüzden insanın değil, tabiatın ve tüm canlıların merkezde olduğunu; insanın, tabiatın hâkimi değil, onun bir kesimi olduğunu anlamamız gerek. Yahut şöyle de diyebiliriz: İnsan lakin tabiat ile uyumlu olduğunda umudu ve özgürlüğü daha çok büyütecektir.

BERKAY ATEŞ: “Gerçek apaçık önümüzde”

İshak bilhassa mental açıdan hayat vermesi sıkıntı bir karakter. Bu role ‘evet’ deme sebepleriniz nelerdi?

İshak çok derinlikli, katmanları olan, hem geçmişi hem bugünü yaşayan, bu farkı ortaya koymak zorunda olduğum ve beni zorlayacağına da inandığım bir karakterdi. Bağlama çalmayı, motor kullanmayı, dağcılığı öğrenmemi sağladı. Alışılmış bütün bunların dışında Özcan Alper sinemaları hayatımda çok değerlidir. Bu sebepten de ‘evet’ demem sıkıntı olmadı.

“Karanlık Gece”nin, tiyatro oyununuz “Hakikat Şüphesiz Bir Gün” ile ortak noktaları olduğunu düşünüyor musunuz? Sinemanın senaryosuna katkınız oldu mu?

Senaryoda bir katkım yok. Lakin Murat Uyurkulak ve Özcan Alper ile birlikte karakter ve kıssa üzerine çok fikir alışverişinde bulunduk. Benim bütün fikirlerime de açıklardı kendileri. Beni bir müellif olarak da kabul etmeleri çok değerliydi o süreçte. “Hakikat Elbette Bir Gün” ile ortak noktaları var sinemanın. Karanlıktan bir gerçeği ortaya çıkartmanın uğraşı bu öyküler. Yaşadığımız devir; hikâyeleri, sinemaları, oyunları o denli ortaklaştırıyor ki… Gerçek apaçık önümüzde zira; bu periyoda tanıklığımız bu kıssalar.

Özcan Alper ve Emin Alper üzere bağımsız sinemamızın güçlü direktörlerinin sinemalarında rol almak mesleksel açıdan size neler kazandırdı?

Her ayrıntıyı önemsemek, direktörün kurduğu dünyayı anlamak, lisanını anlamak ismine çok inanç verici direktörler kendileri. Oyunculuğuma katkıları büyüktür. Emin Alper’i de Özcan Alper’i de çok değerli hikâyeciler olarak görüyorum. Karakterin gerçekliğini düşünerek, katmanlarını ayrıntılı belirleyerek ortaya koyuyorlar. Oyuncuyu rahat bırakıp özgür bir hudut içinde gerçeğe ulaşmak için ellerinden geleni yapıyorlar.