Hayat aslında sonlardan ibaret

Efnan Atmaca – Hayata eksik başlamış Suna, Fırat ile tamamlanır sanmış. Yaşadığı sonla anlıyor ki kendi kendine tamamlanması lazım insanın. Konutundan her gün selam verdiği servi ağacı yalnızlığına ilaç. Ne vakit ki o servi ağacını yerine bina yapmak için keseceklerini duyuyor Suna, işte o vakit ayağa kalkıyor. Parktaki simitçiden ödünç aldığı öyküyü allayıp pullayıp orada yatır olduğunu söylüyor cümle âleme. Böylece hem parkı kurtarıyor hem de o öyküyü kulağına fısıldayan Servi Nine’yle koynunda yatırdığı üç bayanın Zemzem, Bedriye ve Yeter’in yaşadıklarının unutulup gitmesine müsaade vermiyor. Onların kıssası bitince kendi öyküsünü yazıyor bu kere Suna. Cesurca, özgürce… Servi Nine yüz yıllar öncesinden seslense de görüyoruz ki bayanların yazgısında daima zorluklar var, şiddet var! Biter mi? Biter tabii! Şayet bayanlar dayanışırsa. Arlin Çiçekçi’nin His Asena Ödülü’nü alan “Servi Nine ve Üç Güzeller” kitabının kıssadan payı bu türlü, benim anladığım. Bakalım muharriri neler anlatacak. 

Kitaba “Hayat anlardan ibaret derler ancak yanılırlar, hayat aslında sonlardan ibarettir” diye başlayıp her sonun yeni bir başlangıç olduğunu anlatıyorsunuz. Bir çember üzere sonlar ile başlangıçlar birbirini kovalıyor ve bir yerde iki uç birleşip insanın kendi eliyle ördüğü yesyeni bir hayatı ortaya çıkarıyor. Yeni başlangıçlar yapabilmek için sonlar mı gerekli?

Hayatta bildiğimiz tek bir son var o da mevt, gerisi değişim yahut dönüşüm. Hayat devam ettiği sürece; bir olaya “Mutlu bitti” yahut “Kötü bitti” diyemeyeceğimizi çabucak hemen hepimiz deneyimlemişizdir. Mesela işten çıkarıldığında o sırada bunu başına gelebilecek en makus şey olarak gören birisi, bir yıl sonra “İyi ki çıkarmışlar yoksa tüm bunları nasıl başarırdım ben” diyebilecek raddeye gelebiliyor. Elhasıl kitabı sonlardan mamul bir öykü olarak anlatma fikri bu türlü kolay bir niyetten çıktı aslında.

Servi Nine’yle yüz yıllar öncesine giderken Suna’yla tam da bugüne geliyoruz. Yaşadığımız topraklardan geçmiş tüm kadim kültürlerden izler serpiştiriyorsunuz. “Küçük Prens”te “Rüzgâr sürüklüyor onları. Kökleri yok, bu yüzden de ömür onlar için güç” denir. Var mı bununla bir ilgisi?

Bu formda düşünmemiştim hiç lakin çok hoş bir benzetme sahiden. Sonuçta Suna’nın tüm çabası Servi Nine’yi toprağından sökmeye çalışanları durdurmak üzerine heyeti. Bir biçimde Suna tahminen de bayan dayanışmasını simgeliyor, dayanışmanın beden bulmuş hâli. Biliyor ki Servi toprağına tutunmaya devam edebilirse hepimiz tutunabileceğiz. Servi yattığı yerde huzur bulursa hepimiz huzura ereceğiz. Bu yalnızca bayan dayanışmasıyla hudutlu da değil aslında. Ötekileştirilen, ezilen, haksızlığa, eşitsizliğe, adaletsizliğe maruz bırakılan herkes için geçerli. Brecht’in dediği üzere “Kurtulmak yok tek başına yumruktan ve zincirden ya daima bir arada ya da hiçbirimiz!”

Depremden sonra bir mezarın başına tahta bir levha koymuşlardı, fotoğrafı hatırlarsınız kesinlikle. Levhanın üzerinde “Kimsesiz kız çocuğu” yazıyordu. İşte o kız çocuğunun ‘kimse’si olmada zayıf kalıyorsak bizim de güç alabildiğimiz bir kök yok demektir. Hâliyle rüzgâr bizi sürüklemeye devam eder.

Yarı masalsı yarı mistik bir üslup ve çok lezzetli bir lisan var kitabınızda. Bunu sormadan geçemeyeceğim. Çatıyı kurarken üslup ve lisan sizin için ne kadar kıymetliydi?

Böyle düşünmenize sevindim, teşekkür ederim. Açıkçası benim de yazarken tanıştığım bir lisan oldu bu. Yazdıkça birbiri üzerine inşa olmaya başladı ve yazım süreci de o yüzden çok keyifli ilerledi benim için. Hem Osmanlıca, Arapça, Farsça kökenli sözlerin, hatta lokal ağızların ve argonun da bir aradalığıyla metni köpürtebilmekten keyif aldım hem de o lisan sayesinde, farklı vakit ve yerler ortasında yumuşak geçişler yapabildim. Bir manada, aslında kıssa bu çoklu lisanı doğurdu lakin ortaya çıkan bu lisan de öyküyü besledi.

İyilik genelde haber pahası taşımıyor

Hep tartışıyoruz “Kadın bayanın kurdu mu yurdu mu” diye. Kitabınızda bayanlar birbirine yurt oluyor. Güçlerini birleştirince zalimin zulmüne uğramış bayanlar değiştirebiliyorlar mukadderatlarını. Birlik olunca bayanlar, makûs talihleri değişir mi?

15 yıl evvel Microsoft’taki iş hayatıma bayan bir yöneticinin takımında başladım. O devir bunu paylaştığım birçok beşerden, “Müdürün bayan mı yoksa? Vah yazık. Çok zorluk çekeceksin, bak gör” üzere sayısız yorum duydum. O yaşta, genç bir bayan olarak bilhassa bir bayanın “Kadınlar makûs yönetici olur” diyebilmesini çok rahatsız edici bulmuştum lakin karşı argüman geliştirmek için ne kâfi tecrübem vardı ne de özgüvenim. Lakin gerek bahsettiğim yöneticim Aslı Beşikçioğlu Sutton gerekse mesleğim boyunca karşılaştığım öbür bayan müdürlerimle, bana o gün söylenen ne varsa tam aksisini yaşadım. Hâlâ da yaşıyorum. Doğal, ortalarından düzgün olmayanlar da çıkmadı değil lakin tek tük, yeniden de daha kalabalık olan onlarmış üzere gözüküyor. Zira yeterlilikler ve uygunlar genelde haber pahası taşımıyor ya da anlatılmak için gereğince ilgi alımlı bulunmuyor. O yüzden “Kadın bayanın kurdudur” üzere yorumları hem yanlış hem de tehlikeli buluyorum. Yerleşmesine müsaade verilmemesi gereken aldatıcı bir genelleme. Birinci kitabın basım etabından bugüne kadar da en büyük dayanışmayı tekrar yayın dünyasındaki bayanlarla yaşadım: Bayan muharrirler, editörler, eleştirmenler, gazeteciler ve bayan okurlar. Ortada özgüvensizlikleriyle yalnızlaşmış ve münasebetiyle kötücülleşmiş olanlar yok mu? Var olağan lakin düşünülenden azlar. Aslolan ve daha büyük olan dayanışma ruhunu içtenlikle taşıyanlar. En azından ben kendi adıma, yüzümü onları görebileceğim yerlere çevirmeyi tercih ediyorum.

‘Hiçbir ödül bu kadar manalı olmazdı’

Duygu Asena Roman Ödülü’nü bayanların, vakit ve yer değişse bile yaşadığı zorlukları anlattığınız kitabınızla almak size nasıl hissettirdi?

Öncelikle büyük bir memnunluk ve onur duydum doğal ancak peşinden birebir yoğunlukta bir sorumluluk hissi doğdu. Bu mükafatı almak demek, bir manada bayan hakları alanındaki çabanın simgesi hâline dönüşmüş His Asena’nın isminin yanında sizin de isminizin geçmesine müsaade edilmiş demek. Bunu başlı başına yüklü bir sorumluluk görüyorum.

Ödülü, “Servi Nine ve Üç Güzeller” ile almaksa bambaşka bir mana taşıyor. Ben, bu romanı yazmaya başladığımda bayanlara yönelik şiddetin ve baskının tarihini odağına alan bir öykü yazacağımı bilmiyordum. Aklımda yalnızca hafif ironisi olan, varlığı yokluğu meçhul bir yatır kıssası anlatmak vardı. O yatırda yatan evliyanın kim olması gerektiğini düşünüp de nihayetinde, bir bayan olması gerektiğine karar verince araştırma evresinde karşıma Osmanlı Tarihi’nde kayda geçmiş ve soruşturması yapılmış birinci bayan cinayeti hadisesi çıktı. Kiraz Akın’ın Ebru Boyar ile yaptığı bir röportajda bahsediliyordu bu olaydan. Sonrasında bu tarihi olaya (1702) yer veren kitapları arayıp buldum. Kaynaklardan birinde, mevt soruşturması kayda geçmiş bu birinci bayanın ismi Meryem olarak anılıyor ancak öbür kaynaklarda bayanın ismi geçmiyor. İşte o bayan, bu romanın Servi Ninesi oldu. Olayın kayda geçmesini sağlayan yani komşusunun vefatından kuşku duyup şikâyette bulunan ve olayın peşini bırakmayarak çıkabileceği en üst yargı makamına kadar çıkan da tekrar diğer bir bayan. Yani bir manada tarihimizde dayanışması kayda geçen birinci bayan. Alışılmış onun da ismi yok kayıtlarda. İşte o da öykünün Gülsüm’ü oldu. Özetle o iki bayana bir isim verebilmiş oldum ve dayanışmalarını büyütebilecek öteki bayanlar hayal ettim… O yüzden bu öyküye verilebilecek diğer hiçbir ödül kadar manalı olamazdı.