Büyük bir ‘Kristal Küre’ hikâyesi
Evrim Altuğ – Ömrü ve çalışmalarına Kanada-ABD ve Türkiye üçgeninde devam eden Serkan Özkaya’nın yaklaşık beş yıldır üzerinde çalıştığı yapıtı “O”, ABD’nin Missouri eyaletindeki St. Louis, 21c Müzesi’nde sergilenmeye başladı. “O”, projeyi dünyaya tanıtan 21c ile Özkaya’nın ferdî ve kolektif projeleri ile Türkiye’de temsil edildiği Galerist tarafından, en kolay tabir ile ‘dünyanın en büyük kristal küresi’ olarak tanım ediliyor.
İki buçuk metre çapındaki ‘minimalist’ heykel şeffaflığı ile dikkat çekiyor. Eser, arı (distile) su ile doldurulmuş akrilik bir küreden oluşuyor. “O”nun akrilik küre ve esası, tekrar ABD Colorado’daki Reynolds Polymer Technology imzası ile üretilmiş bulunuyor. Yapıtın farklı bir özelliği yaklaşık dört yılda üretilen çalışmanın, 21c Müzesi’nin kapısından sığmayacağı anlaşıldığı için bulunduğu noktaya müzenin duvarları tamamlanmadan evvel yerleştirilmiş olması. Müzenin daimi koleksiyonunda bulunan ve koleksiyoner ikili Laura Lee Brown ile Steve Wilson’ın katkılarıyla hayata geçen heykel, inşaatın tamamlanmasının akabinde yaklaşık 8 bin litre ‘arı’ su ile doldurulmuş ve toplam tartısı 10 tona ulaşmış. Heykel için müze yerinde de özel bir dayanak inşa edilmiş. Özkaya ile yapıtı ve yansımalarını konuştuk.
Üzerinde çalıştığınız bu yapıtın yaratım sürecinin bitmesine, hangi nedenlere nazaran karar verdiniz?
Belki hatırlıyorsunuzdur, birinci ya da birinci ‘esas’ projem, Paris’teki Louvre Müzesi’nde “Mona Lisa”yı birkaç günlüğüne, baş aşağı sergilemek için müzeye yaptığım müracaattı. 1996 yılı idi sanırım; sahiden de 25 yıldan fazla vakit geçmiş ortadan ve bir arpa uzunluğu dahi yol kat edememişim/edememişiz. Bu süreçte ve artık daha da ağır biçimde, ‘ayna’ ve görme biçimini etkileyen ‘Camera Obscura’ ya da ‘Cam küre’ üzere biçimleri kullandım, kullanmaya da devam ediyorum. Cam küre özelinde ortada yalnızca bir yansıma yok, daha fazla ışığın 180 derece kırılması kelam konusu. Yani 2,5 metre çapındaki küreye çok fazla yaklaşmadan, aşikâr bir odak uzaklığı ile yaklaşık bir insan uzunluğu aralıktan bakıldığında, manzara hem üstten aşağıya hem de sağdan sola kırılıyor. Bu manada eser, etrafında diğer şeylere de ‘ihtiyaç duyuyor’; yani bomboş ve tek renk bir odada sergilersek, fotoğrafını dahi çekmekte zorlanırız, âdeta görünmez hâle gelir. Halbuki, etrafında birkaç kişi ya da eşya varsa, onları aykırı görebiliyoruz. Bu da şu manaya geliyor: “Ben buradan baktığımda etrafı zıt görüyorsam, kürenin başka tarafından bakan da beni zıt görüyordur!”
Bir nevi Don Quixote üzere, çabucak tüm yapıtlarınızda fikir olarak hakikat ve sanat ile birebir anda çarpışıyorsunuz. Yapıtlarınızda dadaistler, gerçeküstücüler ve post-modern düşünürlere göndermeler var. Pekala bu anlayışa nazaran bugünün ‘Yel değirmenleri’ neler ?
Birçok yapıtım, bana ‘arketip’ üzere görünüyor. Yani bu fikirlerin bana ilişkin olmadığına adım üzere eminim. Hatta fikir dediğimiz şeyin bir ‘mülk’ üzere ona, buna, şuna ilişkin olamayacağını dahi düşünüyorum. Hem esasen o denli olsaydı bile benim üzere pek çok şeyden derinlemesine haberi olmayan birine musallat olmazlardı herhâlde. Bana kalırsa, bu üzere fikirler aslında ortalıkta serbestçe dolaşır, dururlar. Sanatkarın, mucidin, bilim beşerinin, maceraperestin, müellifin, meczubun, idealistin, bestekârın yani kendini bir yana koymayı becerebilen insanların gözleri önünden geçip sarfiyatlar. Sana kalan havada kanat çırpan bu fikirlerden birine düpedüz âşık olmaktır. Şayet o denli bir âna denk gelirsen, kendi kendine de şöyle dersin: “Biliyorum ki bu fikrin benimle alakası yok, benden çıkmadı ve çıkamaz da. Öte yandan şu andan muhakkak bu fikre kendimi adamayı, onun sorumluluğunu almayı ve her ne kıymetine olursa olsun onu hayata geçirmeyi taahhüt ediyorum.” Sonrasını kestirim edebilirsin; didin dur. En sonunda ise: Açılış… Kısacası, Don Quixote benzetmesine, savaşan kahraman bir şövalye üzere değil de düpedüz baştan biraz noksan biri üzere anlaşıldığı surece, can-ı gönülden katılıyorum.
‘Kristal küre’ fikri ve pratiği bana Leonardo da Vinci’nin elindeki kristal küresiyle Hz. İsa’yı yorumladığı tartışmalı yapıtı “Salvator Mundi”yi, günümüzde herkesin, XYZ jenerasyonu tanımadan elinde bir ‘kristal küre’ üzere kullanmaya kalkıştığı iPhone ve türevlerini ya da kendini, dünyayı tersyüz resmeden çağdaş Alman ressamı Georg Baselitz’i anımsattı. Ne dersiniz?
Küre ve sonrası, içini su doldurma fikrinin peşinden koşmaya başladığımdan beri (suyun ışığı kırma gücü ile, camın gücü birbirine çok yakın) bu iki motifi her yerde görmeye başladım; “Salvatore Mundi” de bunlardan biri. Lakin o kıssanın çok boyutu var; müzayede konutundan Kaşıkçı cinayetine, Leonardo’dan, Louvre’a kadar…
Biraz evvel bahsettiğim üzere, cam kürenin etrafını baş aşağı göstermesi için belirli bir aralığa gereksinimi var ve kelam konusu fotoğrafta bu uzaklık mevcut değil. Yani, “Bu fotoğraf Leonardo’ya ilişkin olamaz zira o, cam bir kürenin arkasını zıt göstereceğini bilirdi” argümanı bana inandırıcı gelmiyor. Öte yandan fotoğrafın Leonardo’ya ilişkin olmadığını kestirim etmek için o kadar ayrıntıya girmeye de gerek yok; bir bakışta anlaşılıyor. Kaldı ki fotoğraftaki küre gerisini aksi gösterseydi, bize çok daha yapay gelecekti ve hatta bunun ressamın gereksiz bir gövde gösterisi olduğunu hissedecektik.