Demokrasimizin 100 yıllık tarihi
Aydın Hasan – Türkiye, cumhuriyetin 100’üncü yılında bugün üçüncü sefer direkt halkın oylarıyla Cumhurbaşkanı’nı seçecek. 1919 yılında başlatılan Ulusal Mücadele’de 30 Ağustos 1922’deki Büyük Zafer ile vatanın kurtuluşunun sağlanmasından sonra 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Birebir günün akşamı saat 20.45’te Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Üye sayısı 287 olan Meclis’teki salt çoğunluğu 144 milletvekili oluşturuyordu. Oylamaya katılan 158 milletvekilinin tümünün oyunu alan Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci cumhurbaşkanı oldu.
18 seçim Meclis’te
1923 ile 1961 ortasında cumhurbaşkanı seçimi, milletvekili seçimine endeksliydi. Her milletvekili seçiminin akabinde, oluşan yeni parlamentoda cumhurbaşkanı seçimi yapılıyordu. Cumhuriyetin ilanından 2007 yılındaki oylama dahil Meclis’te 18 Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Bir defa de cumhurbaşkanı halkoylaması ile yani referandumda anayasanın kabul edilmesinin sonucu olarak seçildi. Bu istisna kişi 12 Eylül darbesinin önderi Kenan Evren’di.
Mustafa Kemal Atatürk, 1921 anayasasına nazaran bir, 1924 anayasasına nazaran ise 3 sefer Cumhurbaşkanı seçildi. 1924 anayasasının geçerli olduğu devirde İsmet İnönü 4, Celal Bayar ise 3 defa seçildi. 1961 anayasasına nazaran seçilen isimler ise; Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk oldu. 1980 askeri darbesinin akabinde 1982 anayasasının kabulüne ait referandumla ise Cumhurbaşkanlığı koltuğuna Kenan Cihan oturdu. Akabinde sırasıyla Turgut Özal, Süleyman Demirel, Ahmet Necdet Sezer ve Abdullah Gül 1982 Anayasa’sı uyarınca Meclis’te yapılan seçimler sonucu 7 yıllığına Cumhhurbaşkanlığı’nı yürüttü. Gül, TBMM tarafından seçilen son Cumhurbaşkanı oldu.
İlk kere halk seçti
Cumhurbaşkanının 5 yıllığına halk tarafından seçimine ait anayasa değişikliğinin akabinde seçmen birinci kere 10 Ağustos 2014’te Cumhurbaşkanını seçmek için sandığa gitti. Üç adayın yarıştığı seçimde; Başbakan Recep Tayyip Erdoğan yüzde 51.79, Ekmeleddin İhsanoğlu yüzde 38.44, Selahattin Demirtaş ise yüzde 9.76 oranında oy aldı. Böylelikle geçerli oyların yüzde 50’sinden bir fazlasının çoğunluğunu alma kuralının uygulandığı birinci cinste aldığı oy oranıyla Erdoğan, direkt halk oyu ile seçilen birinci Cumhurbaşkanı olarak tarihe geçti.
Yeni hükümet sistemi
2017 referandumuyla kabul edilen anayasa değişikliği ile bir sonraki seçimle birlikte Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi öngörüldü. Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinin birebir gün yapılması karara bağlandı. Bu çercevede seçimler 2019 yılının kasım ayında yapılacaktı. Lakin seçim erkene alınarak 24 Haziran 2018’te yapıldı. AK Parti ve MHP’nin kurduğu Cumhur İttifakı’nın ortak adayı Erdoğan’ın yüzde 52.59 oranında oy almasıyla seçim birinci tıpta tamamlandı. CHP’nin cumhurbaşkanı adayı Muharrem İnce ise oyların yüzde 30.64’ünü aldı. 2014’te birinci sefer halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı olan Erdoğan, 2018 seçimiyle de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne nazaran halk tarafından seçilen birinci cumhurbaşkanı unvanını kazandı.
Atatürk’ün ebediyete intikalinin akabinde İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesi gazetelere bu türlü yansıdı.
Reisicumhursuz 4 yıl 40 gün
27 Mayıs darbesinin akabinde 1 yıl 4 ay, 12 Eylül darbesinin akabinde 2 yıl bir ay 1980’deki seçim sürecinde 5 ay ve öteki boşluklar dikkate alındığında Türkiye, 4 yıl 40 gün cumhurbaşkansız kaldı.
Görev mühleti neden 7 yıldı?
Cumhurbaşkanı’nın misyon müddeti, 1923-1961 ortasında 4 yıl idi. Bu 1961 anayasası ile 7 yıla çıkarıldı. Bunun temel nedeni de, genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimi ortasındaki siyasi bağı koparmak isteği oldu. Cumhuriyet Senatosu’nda vazife müddeti 6 yıl olduğu için cumhurbaşkanın vazife mühleti buna endeksli olarak 7 yıl olarak belirlendi. 2007 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının vazife müddeti 5 yıla indirildi.