Mustafa Kemal isminin Çanakkale’de tarihe kazındığı yer: Kemalyeri

Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Türk tarihinin en değerli dönüm noktalarından biri olan Çanakkale Savaşı Türk ordusunun kendinden çok daha donanımlı kuvvetlere karşı verdiği uğraşların muvaffakiyetle sonuçlandığı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolda kazanılan en manalı zaferlerden biri olarak görülüyor. Bugün 108. yılını kutladığımız Çanakkale Zaferi için kurulan cepheler; Gelibolu Yarımadası’nı savunacak olan 5. Ordu’ya bağlı 5., 7. ve 9. Tümenler’den konseyi 3. Kolordu, Boğaz’ın batı yakası ile Kumkale, Beşiğe bölgelerini savunacak olan 3. ve 11. Tümenler’den Şurası 15. Kolordu ve Bigali bölgesinden 5. Ordu’yu teşkil eden Yarbay Mustafa Kemal’in komutasındaki 19. Tümen’den oluşuyordu.

Çanakkale muharebeleri sırasında Kemalyeri yakınında, tahminen Mayıs ayında, korunaklı bir noktada çekilmiş tarihî fotoğraf, 9. Tümen Kumandanı Albay Hans Kannengiesser’in arşivinden. Ortada en önde Kolordu Kumandanı Esat Paşa. Bize nazaran sağında Albay Kannengiesser. Onun sağında da 19. Tümen Kumandanı Yarbay Mustafa Kemal. (Kaynak: Haluk Oral)

ORTADA 19. TÜMEN DAHİ YOKTU

Mustafa Kemal’in kendi isteği üzerine yeni kurulmakta olan 19. Tümen’e ataması kısa vakitte yapılmış, buyruğu alır almaz derhal İstanbul’a hareket etmişti. Birinci işi silah arkadaşlarını görmek olmuş komuta edeceği tümen hakkında bilgi toplamak istemişti. Lakin bir müddet işler Mustafa Kemal’in iddia ettiği üzere olmadı zira tümen hakkında en küçük bir bilgi bile alamamıştı. Zira 19. Tümen diye bir ünite yoktu. Halihazırda olmayan 19. Tümen yeni kurulmaya karar verilmişti ve kuruluş yeri olarak da Tekirdağ seçilmişti. Haliyle yeni toplanacak olan tümenin eksiklikleri fazlaydı. Her ne olursa olsun ümitsizliğe kapılmayan Mustafa Kemal büyük bir heyecanla en kısa vakitte bu tümeni savaşa hazır duruma getirmeyi başarmıştı.

FAHRETTİN ALTAY SEBEP OLDU

23 Ocak 1925 tarihli bir buyrukla Mustafa Kemal 19. Tümen kumandanı olarak atanmıştı. Mustafa Kemal komutasındaki 19. Tümen’in hareket merkezi 165 Rakımlı Zirve bölgesi olmuştu. Mustafa Kemal 26 Nisan günü gelerek buyruğuna giren Şefik Beyefendi ile görüşüp durumu incelemiş, muharebe alanının her tarafını gören bu noktayı da kendine karargâh olarak seçmişti. Sıcak muharebe alanının çabucak yanıbaşındaki bu mevki, yeniden muharebelerin birinci aylarında Kemalyeri olarak anılmaya başlayacaktı.

Çanakkale Zaferi için unutulmaz bir değere sahip olan Kemalyeri isminin koyulmasına ise 3. Kolordu Kurmay Lideri Yarbay Fahrettin Altay vesile oldu. Muharebe alanının her tarafını gören bu yerin isminin ‘Kemalyeri’ olarak tarihe geçmesini ise tarihçi-yazar Prof. Dr. Haluk Oral evraklarıyla birlikte şöyle anlattı:

‘MESELA KEMALYERİ OLUR’

19. Tümen Karargahı’nın bulunduğu yere ziyaretini anılarında anlatan Fahrettin Altay, yolda makineli tüfek ateşi altında kaldıktan sonra engebeli toprakta kendine yol gösteren bir erin yardımıyla karargahı bulmuştu. Mustafa Ke­mal ve Kurmay Subayı Binbaşı İzzettin (Çalışlar), bir sel ya­rıntısında ayaklı bir dürbünle düşmanı gözetlemekteydiler. Kucaklaşıp öpüştüler. Fahret­tin Beyefendi gazalarını tebrik edip muhtaçlıklarını sordu. Ortalarında geçen konuşmayı ise Fahrettin Altay anılarında şöyle kaleme almıştı:

“Fahret­tin Altay: Karargâhınız daima burada mı kalacaktır? Buranın ismi nedir?

Mustafa Kemal biraz dü­şündü: Evet, burada kalacağız lakin sel yarıntılarının (dere yatağının) ismi mi olur? (Bunları söylerken gülüm­süyordu.)

Fahret­tin Altay: Olur… Olur… Mesela KE­MALYERİ olur” dedim. Hoşlandı. Karargaha dö­nünce Kolordu Komu­tanının muvaffakiyeti alınarak bu isim konuldu.

3 gün ortayla 2 evraktaki isimler Mustafa Kemal imzalı iki doküman. Birincisinin tarihi 21.2.331 (4 Mayıs 1915); yazıldığı yer 19. Fırka Karargahı. İkincisinin ise 24.2.331 (6 Mayıs 1915); yazıldığı yer Kemalyeri! Bu durumda “Kemalyeri” isminin 5/6 Mayıs’ta kullanılmaya başlandığı ortaya çıkıyor (üstte). (Kaynak: Haluk Oral)

‘KEMALYERİ İSMİ KULLANILMAYA MAYIS’TA BAŞLANDI’

Elinde Mustafa Kemal tarafından yazılmış iki bel­ge olduğunu lisana getiren Haluk Oral, birincisinin tarihinin Miladi takvime nazaran 4 Mayıs 1915 olduğunu ve evrakın yazıldığı yerin ’19. Fırka Karar­gahı’ olarak belirtildiğini söylüyor. Başka evrakın tarihinin ise Miladi Takvime nazaran 6 Mayıs 1915 olduğunu söyleyen Oral, belge­nin yazılış yerinin ‘Kemalyeri’ olduğunu ekledi. Oral, “Bu durumda Kemalyeri adı­nın kullanılışının 5/6 Mayıs’ta başladığı anlaşılıyor. Musta­fa Kemal’in Kurmay Lideri İzzettin Bey’in günlüğünde de Kemalyeri ismi birinci defa 11 Ma­yıs’ta görülür” diye konuştu.

İzzettin Bey’in günlüğünde ismin verilme­siyle ilgili bir bilgi olmadığını ancak Esat Paşa’nın anılarında, bu is­mi kendisine Fahrettin Bey’in önerdiğini ve kendisinin de kabul ederek günlük buyrukla duyuru ve haritalara yazılma­sını emrettiğini söyleyen Haluk Oral, Kemalyeri’nin kendisi için başka bir değeri olduğuna da değindi.

Kemalyeri ve Kanlısırt’ın günümüzdeki görünümü

‘TEPELERİN İSMİ SAVAŞTA VERİLDİ’

Fahrettin Altay’ın teklifiyle 19. Tümen’in karargahına Kemalyeri ismi verdildiğini söyleyen Haluk Oral, yerin değerinden itibaren orada savaşan insanların, savaş sırasında verdikleri kararların çok değerli rol oynadığını söyledi. Çanakkale Savaşı’nın olduğu yerlerin insanların yaşadığı yerler olmadığını belirten Haluk Oral, bu sebeple çok az yerin ismi olduğunu söyledi. Pek çok yerin isminin savaş sırasında verildiğine dikkat çeken Oral, bahisle ilgili şu sözleri kullandı:

“Kanlısırt, Kırmızısırt, Cesarettepe üzere isimler daima savaşta yaşananlarla ilgili sonradan verilen isimlerdi. Mesela savaşta düşmanın eline geçen doruğa ‘Haintepe’ ismi verildi. Yani yerlerin pek birçoklarının ismi savaş sırasına verildi. Mesela Mayıs’ta yapılan bir Osmanlı haritası vardır, orada birçok yerin ismi yoktur. Fakat daha sonra savaş devam ettikçe, yer isimleri verildikçe o yerdeki isimler Osmanlı subayları tarafından elle yazılmıştır.”