Orada bir köy yok uzakta! Artık yumurta bile fabrikadan
Aleyna Sevim – İklim değişikliğinin yarattığı tesir her geçen gün kendisini daha da yakıcı bir formda hissettirmeye devam ediyor. Su rezervleri geriliyor, süratli nüfus artışı ve kentleşme tarım alanlarını tehdit ediyor. Doğal ve savaş üzere toplumsal felaketler ziraî üretimi olumsuz etkilerken, tarım eserlerine ve besine olan talebi giderek daha da kıymetli hale getiriyor. Uzmanlar, gelecek 10 yılda besin krizinin patlak vermesine kesin gözüyle bakıyor. Bu nedenle, yüzlerce ülke kendi toprakları dışında tarım toprakları alarak gelmekte olan bu önemli tehdide karşı tedbirlerini almaya çalışıyor. Türkiye’de yapılan araştırmalar ise bu alandaki tehdidin daha önemli boyutlarda olduğunu ortaya koyuyor. Köylerde yaşayanların sayısı her yıl daha da düşüyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2022 yılı “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları”na nazaran, köylerde yaşayanların oranı yüzde 6.8’den yüzde 6.6’ya gerilemiş durumda. Doğurganlık ve mevt suratının düştüğü köylerde, yaşlı nüfus sayısı artıyor, ortanca yaş yükseliyor. TÜİK’in 2020 yılı datalarına nazaran ise 2002’de 7 milyon 458 bin kişi tarımda istihdam ediliyordu lakin bu sayı Şubat 2020’de 4 milyon 157 bin bireye düştü. Bu da yalnızca kelam konusu periyotta tarımda çalışan sayısının 3 milyon 301 bin kişi azaldığı manasına geliyor. Bir öteki sözle 2002-2020 ortasında tarım bölümünde istihdam edilen kişi sayısının yüzde 44 azaldığı ortaya çıkıyor. Türkiye Ziraat Odaları Birliği kayıtları ise bir öteki sorunu ortaya koyuyor. Buna nazaran, Türkiye’deki erkek çiftçilerin yaş ortalaması 57.7, bayanların ise 60.1’e ulaşmış durumda. Kayıtlı çiftçilerin yaş ortalaması ise 58.1. Yaşlanan nüfusun yerine tarım ve hayvancılığı devralacak genç nüfusun olmaması, küçük aile çiftçiliği için en büyük sorun olarak görülüyor. Cumhuriyetin 100. yılını kutlamaya hazırlanan Türkiye’de tarım üretiminin bitme noktasına geldiği köylerdeki hayatı Türkiye’nin 7 bölgesindeki muhtarlara sorduk.
‘EKONOMİK MODEL YARATILMALI’
Trabzon, Soğuksu Mahallesi muhtarı Bekir Aktürk, bölgesindeki köylerde artık yüklü olarak 50 yaş üzeri şahısların yaşadığını söylüyor. Trabzon Muhtarlar Konfederasyonu Lideri da olan Aktürk, gençlerin göç ettiği köylerde ziraî faaliyetin de düzgünce azaldığını belirtiyor:
“Artık köylere kentten yumurta gidiyor. Pandemide köye gelenlerin birden fazla döndü. Halbuki köylerde kaliteli tarım eserleri üretilebilir. Hayvancılık yahut tarım yapanlara, sigorta teşviki getirilmeli. Bayanlar köyünde, yaylasında hayvancılık yapıyor fakat onun bir toplumsal garantisi yok. İŞKUR projeleriyle köyde ekonomik model yaratılabilir.”
Akhisar Gökçeahmet Mahallesi muhtarı Mustafa Özdemir, Ege’nin en genç muhtarı. 40 yaşındaki Özdemir, çiftçilikte yarar elde edilemediği için herkesin kentlere göçtüğünü söylüyor: “O göçü geri getiremiyorsun. Köyler büsbütün boşaldı. Bir ilçede 65 dönüm zeytinlik satın aldım, köyde genç hiç yok. Zeytinlik çok, yerler o kadar hoş ki köyde genç olmadığı için beşerler ‘Çocuk satacağına, ben satayım’ diyerek, satıyor. Köylerde tavuk yumurtası, süt, yoğurt işleri kalktı. Üretim olmayan köylerde göç çok daha fazla.”
‘EN GENCİ 50 YAŞ ÜSTÜ’
Manisa Saruhanlı İlçesi Gözlet Mahallesi Muhtarı Nuri Gelgör de ekonomik kuralların ve çiftçiliğin artık daha sıkıntı olmasının gençleri kentlerde çalışmaya yönelttiğine işaret ederek, “Köyümüzde 50 yaşından aşağı kimse yok. Yaşlıların geneli de aslında emekli. Zeytinleri var. Grup, üretemiyorlar. Çocukları da hafta sonları ya da izinlerinde geliyor” diyor.
‘KÖYE TEREYAĞI GÖTÜRÜYORUZ’
Gümüşhane Muhtarlar Derneği Lideri ve Yağlıdere bölgesi Muhtarı Gürbüz Demir, köylerde üretimin bittiğini söyleyenlerden. Demir “Köye giderken tereyağı, süt ve yoğurdu kentten alıp köye götürüyoruz. Tarım yok, hayvancılık yok. Burada aslında tarım yeri de çok fazla yok. Dağlık taşlık. Emekli olup dönenler de var, çok göçte. Bizim orada patates, fasulye olur. İklim kurallarından dolayı de bu sene hiçbir tane meyvemiz de yok. Cevizlerimiz de büsbütün dondu. Vatandaş ne lazımsa marketten alıp köye getiriyor” diyor.
Ne köy yumurtası ne köy tereyağı ne de köy ekmeği kaldı. Bakkallar artık kentten getirdikleri endüstriyel eserleri satıyor.
HER ESER YETİŞİR LAKİN…
Aydın Karpuzlu Gölcük Mahallesi’ndeki Muhtar Kemal Uslu da genç nüfusun köyü terk ettiğini belirtip, “Bizim köyde yetişmeyen şey yok lakin çalışan yok” diyor.
Kayseri Alaybeyli Mahallesi Muhtarı Seçkin Şahin de her mahalli seçimde 100’e yakın oy eksiğiyle karşılaştıklarına dikkat çekiyor: “Daha rahat yaşamak için köyden gidiyorlar. Kayseri’de yüklü tarım var lakin köydeki eserler de daima market eseri. Köyde yumurtayı, ekmeği satın alıyorlar.”
BAKKALIN YERİNİ ZİNCİR MARKETLER ALDI
Burdur Muhtarlar Derneği Lideri ve Şekerevleri Mahalle Muhtarı Sami Çelik de bölgede 2000’li yıllardan sonra göçlerin başladığını anlatarak, gençlerin artık tatilden tatile köye geldiğini söyledi. Türkiye Muhtarlar Derneği Gaziantep Şube Lideri ve Savcılı Mahallesi Muhtarı Ahmet Titiz ise şunları dedi: “27 yaşında muhtar oldum, artık 31 yaşındayım. Mahallelimizin birçok yaşlı. Bu bölgede Suriyeli göçü çok ağır. Beşerler dükkânlarını Suriyelilere kiraya vermiş. Köyde bir bakkal kaldı. Genelde zincir marketler var artık. O bakkalı da ayakta tutmaya çalışıyoruz.”
‘SİGORTA SORUN, EK GELİR YOK’
Kars’a bağlı Kuzgunlu Mahallesi Muhtarı Fatih Daşdemir de köyden kente göçün sürat kesmeden sürdüğünü belirterek, kendisinin de göç edeceğini anlatıyor:
“40 yaşındayım doğma büyüme buralıyım ancak ben bile gitmeyi düşünüyorum. Emeklilik yok. Sigorta olayı külfet.. Personel sigortasıyla emekli olmak daha kısa müddetli. Ek gelir yok. Yılda bir sefer para alınıyor. Bir süt fabrikası olsaydı herkes rahat olabilirdi. Şu anda süt para ediyor ancak üretici yok bıraktı herkes. Zira sütün litresini 1 TL’ye alıyorlardı.
MARKETTEN ALIYORUZ
Çiftçilik bir devirdir. Yaşlandıktan sonra her şey bitiyor. Emekliliğiniz dolmazsa çoluk çocuğa muhtaç oluyorsunuz. Bizim köyde 14 hane var her şeyi marketlerden alıyoruz. En azından devlet tarımla uğraşan her aileden bir kişinin BAĞ-KUR’unu yaptırabilir. Ben eşimi bir hastaneye götüremedikten, geleceğim olmadıktan sonra burada daha ne yapabilirim ki. Bir kişinin bari sigortası yapılsın ki o kişi kendini garantiye alsın. Ben de seçimi kazanamazsam gitmeyi düşünüyorum.”
‘SU BİLE MARKETTEN’
Trabzon Düzköy Çayırbağı Doğankaya Mahallesi Muhtarı Mümin Sürül, bölgenin geçmişte hayvancılık sayesinde kalkındığını ve köyde yaşayanların uygun eğitim aldığını anlatarak, mevcut durumu şöyle özetledi:
“Hayvancılık bitti. Peynir, yoğurt, hatta su bile marketten alınıyor. Beşerler ziyan ettiği için hayvanlarını daima sattı. Buranın 15 binin üzerinde nüfusu vardı, 4000 kişi kaldı. Hayvancılık bitince beşerler gurbete gitti. Kalanlar kendi yağında kavruluyor. Hayvancılığın desteklenmesi lazım. Artık yörenin tek devası turizm.”
ARTIK NEREYE KADAR…
Düzköy Çayırbağı’ndaki bakkalda alışveriş yapan bayan da artık hayvancılık yapamadıklarını söz ederek şunları kaydetti: “Hayvanlarımıza bakamıyoruz. Her şeyimizi marketten alıyoruz. Suyu, peyniri, patatesi daima buradan alıyoruz. Biz bu formda nereye kadar yönetim edeceğiz. Buraya bir tahlil bulsunlar.”
‘HAYVANCILIK BİTTİ, BİR TAVUK BİLE BESLENMİYOR’
Bingöl Muhtarlar Derneği Genel Lideri Abdullah Mutabu ise bölgesinde ekseriyetle tarım ve hayvancılıkla uğraşıldığını söz ederek, 1990’lı yılların sonuna kadar bölgedeki köylerin temel gelirinin yüzde 85’inin hayvancılıktan geldiğine dikkat çekiyor: “Terör olayları, yaylalara çıkamama ve yurt dışına göç nedeniyle hayvancılık yapanlar azaldı. Bölgede hayvancılıktan elde edilen gelir yüzde 15. Köylerde market eserlerinin bulunması çok enteresan. Akşam köy minibüslerinin durağına gidiyorum. Bakıyorum adam kentten süt, yoğurt satın almış, köye getiriyor. Köyde bir tane tavuk beslenmiyor. İmkânlar olduğu halde yapılmıyor. Eksiksiz kentten alıp getiriyorlar. Tıpkı formda kentten yumurta getirip köy bakkallarında satıyorlar. Geçen bir köyümüzdeki bakkalımıza gittim, yoğurtlar vardı. ‘Maşallah, sizde hâlâ hayvan besleyen var mı?’ diye sordum. Karşılık ‘Şehirden getirdim, satıyorum’ oldu.”
KOOPERATİFLEŞMİŞ KÖYLERDE GÖÇ DURDU
‘Başka Bir Köylülük Mümkün’ kitabının muharriri, tarım iktisadı uzmanı Prof. Dr. Tayfun Özkaya, gençlere gelir sağlanan köylerde göçün durduğuna dikkat çekiyor. Kooperatifleşmenin değerine değinen Özkaya, Milliyet’e şu değerlendirmeyi yaptı:
“30 yaşındaki bir insanı düşünelim. Onun bir çocuğu olacak. Bu çocuğu otomobille uzak bir yere getiriyor. Uygun bir okul bulamıyor. Elektrik kesintileri olabiliyor. İnternet ulaşımı olmayabiliyor. Hasebiyle köyde hayat güç. Sıhhat ocakları hizmetleri kâfi değil. Bütün bunlar gençleri köyden uzaklaştırıyor. Ayrıyeten tarımda bir gelecek görmüyorlar. Tarım yapmak artık girdi fiyatlarının artması nedeniyle çok güç bir hale geldi. Kırsal iktisatta şirketlerin hegemonyası var. Şirketler eserlere istedikleri fiyatları koyabiliyorlar. Çaresiz kalan çiftçiler, çocuklarını kentlere ittiriyor lakin kentlerdeki durum da çok makûs. Beşerler iş bulamıyor. Kırda hoş bir hayatı yaşatmak lazım insanlara. Toplumsal imkânlar, eğitim, sıhhat, çağdaş hizmetler olması lazım. Kimi kooperatifleşmiş köylerde bu göç durmuş vaziyette. Endüstriyel tarıma karşı, kimyasal olmayan temiz üretimle köylerde üretimi yine artırabiliriz.”
SADECE YÜZDE 1’İ GENÇ
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, geçen aylarda köylerdeki nüfusun yaşlandığına dikkat çekerek, tahlil teklifleri sundu:
“Tarımda çalışan nüfusun yaş ortalaması tarımı olumsuz etkiliyor. Genç nüfus daima azalıyor, kırdan göçüyor. Köyler yaşlı nüfusa kalıyor. Olağanüstü olumsuz bir durumla karşı karşıyayız. Yaşlı çiftçiler emekli olunca sofralarımıza kim yemek koyacak? Türkiye’deki çiftçilerin yalnızca yüzde 1’i 18 ile 24 yaş ortasında. Genç nüfusun tarıma dönüşünün yollarını aramalıyız. Kırsal kalkınma dayanaklarının yanında çiftçi gelirlerinin artırılması gerekmektedir. Kırsal alanlarda tarıma dayalı endüstriye yönelik yatırımların desteklenmesi ile ziraî eserlerde katma bedel sağlanması ve yeni iş imkânlarının yaratılması ehemmiyet taşıyor.”
SON JENERASYON OLACAK
İstanbul Ticaret Odası (İTO) Lideri Şekib Avdagiç araştırmaların Türk çiftçisinin yaş ortalamasının 55’e yükseldiğini ortaya koyduğuna işaret ederek, “Böyle gidersek bu kuşak, tarım üretimi yapan neredeyse son kuşak olacak. Tarımda genç kalmadı; bu sahiden sürdürülebilir bir durum değil. Hasebiyle hiç vakit kaybetmeden, çiftçiliği ve tarımı gençlerimizin gündemine sokmalıyız. Gençlerimizi, çiftçilerimizi toprakla barıştırmalı, kentten köye göçün yolunu açmalıyız” dedi.