Özgür Türkiye’ye atılan imza
Evrim Altuğ – Lozan Barış Konferansı sürecini husus alan “Lozan 1923/Yüzyıl Evvelki Başlangıç” standı İstiklal Caddesi Tünel noktasında yenilenen tarihî ‘Art Nouveau’ ekolü Casa Botter Sanat ve Tasarım yapısında 30 Ekim’e dek izlenmeye başladı. Küratörlüğünü İzzeddin Çalışlar, danışmanlığını Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan, dizaynını Tetrazon’un yaptığı sergide 100 yıl öncesinin izlerini yansıtan dış kaynaklar ve özel koleksiyonlardan modüller yer alıyor.
Lozan süreciyle birlikte, İstanbul’un düşman işgalinden kurtuluşuna uzanan beş yılı yazışma, basın ve fotoğrafların yanı sıra kronolojik grafiklerle özetleyen stant, periyoda damga vurmuş Lozan aktörlerine ilişkin büyük uzunluk portrelerle izleyeni karşılıyor. Gazi Mustafa Kemal’in İstiklal Caddesi’ni Casa Botter cephesinden seyrettiği sergide dönemin Sırbistan, Hırvatistan ve Slovenya Hükümdarı 1’inci Aleksander, İtalya Hükümdarı 3’üncü Emanuele, Yunanistan Hükümdarı 2’nci George, Fransa Cumhurbaşkanı Alexandre Millerand, İngiltere Hükümdarı 5’inci George, Japonya İmparatoru Taişo, Romanya Hükümdarı 1’inci Ferdinand üzere başkanların de foto-portreleri ziyaretçileri selamlıyor.
İki yıllık bir onarımın akabinde açılan 123 yıllık binada pazartesi hariç, haftanın her günü 10.00 ve 18.00 ortasında gezilebilen “Lozan 1923-Yüzyıl Evvelki Başlangıç”, İBB Atatürk Kitaplığı ve İnönü Vakfı arşivleri başta olmak üzere, Bibliotheque Nationale Française, İzzeddin Çalışlar Koleksiyonu ve Türk Tarih Vakfı katkılarıyla hayata geçiriliyor.
Liderlere kelam balonları
Sergide ayrıyeten, özgün harita ve açıklamalarıyla Sevr Antlaşması süreci, periyodun TBMM Hükümeti’nin Batı’dan taleplerine karşılık İtilâf Devletleri’nin talepleri, Lozan’daki birinci TBMM Hükümeti Delegasyonu’na ilişkin açıklamalı küme fotoğrafları ve Lord Curzon ile İsmet Paşa ortasında geçen çetin müzakereleri simgeleyen diplomatik basın çizgileri siyah-kırmızı bir grafik karakter refakatinde izleyenleri bekliyor.
Sürprizli pek çok tarihî bilgiyi kapsayan geniş takvimli Lozan sergisinde bu anlamda Kasım 1922’de yaşanmış soluk soluğa gelişmeler, 10 Mayıs 1923’te Lozan’da bir restoranda gerçekleşen Rus delege adayı Vatslav Voloski cinayetinin basına yazılı ve görsel yankıları, elde edilen diplomatik zafere giden şifreli yazışmaların dökümleri ya da periyodun ABD yazılı basınına manşet konusu Gazi Mustafa Kemal Paşa liderliği de izlenebiliyor. Sembolik bir telgraf tıkırtısının antika bağlantı aygıtıyla ziyaretçilere refakat ettiği stantta öte yandan söz balonlarıyla görüşmelerin özetleri başkanların bakış açıları üzerinden foto-grafik bir tansiyonla yerini alıyor.
L’Illustration, Vakit, Tevhid’i Efkâr üzere basın kuruluşlarının süreci manşetlerine nasıl yansıttığına bakan 100’üncü yıl dönümünde Lozan standı, 24 Temmuz’a giden yolu periyodun başkanlarını temsil eden çizgileri, imza anlarını tarihileştiren genel, özel ve basın maksatlı kareleriyle de heyecanını pekiştiriyor. Elbette bunlar ortasında 24 Temmuz 1923’te saat 15.09 ile 15.15 ortasında ‘İsmet Paşa’nın Lozan Sulh Muahedesi’ni imzaladıkları tarihi an’ başı çekiyor. Stantta ayrıyeten, antlaşma sonrası kutlama hedefli basılan propaganda kartı, 25 Ağustos 1923 tarihli L’Illustration mecmuasında İsmet Paşa’nın İstanbul’a dönüş haberi de bulunuyor. Stant izleyicilere konferans sürecinde Lozan ile Ankara ortasında bin 200’ün üzerinde telgraf yazışmasının yapıldığı bilgisini geçerken Türkiye ile Polonya ortasında 23 Temmuz 1923’te Lozan’da imzalanan Dostluk ve Ticaret Antlaşması da sanatseverlerin ilgisine sunuluyor. “Yedi Düvele Karşı Tek Başına”, Türkiye’nin bayrağı ile taçlanan iki katlı Lozan standı, bu istikametiyle ziyaretçilere son derece berrak bir tarih, diplomasi ve bağlantı dersi vadediyor.
24 Temmuz 1923 saat 15.00
“Delegeler, saat 15.00 civarında Palais de Rumine’e geldi. İsmet Paşa salona girerken Gazi, İzmir’den ona şu telgrafı çekti: “Ülkenize birçok yararlı hizmetle doldurduğunuz ömrünüzü bu kere da tarihî bir muvaffakiyetle taçlandırdınız.’’ Seyirci kalabalığının önünde çift sıra merasim üniformalı jandarmalar duruyor, otomobiller yeşilliklerle süslenmiş Riponne Meydanı’ndan yaklaşıyordu. Merdivenleri bayrak ve çiçeklerle süslenmişti. Salonda evraklarla dolu uzun bir masa vardı. Herkes yerini aldıktan sonra İsviçre Konfederasyon Lideri Scheuer yetkilileri imzaya davet etti. İsmet Paşa, yazmanın uzattığı kalemliği iterek cebinden sarı bir deri kutu çıkardı. İçinden Mustafa Kemal’in bu an için armağan ettiği kalemi aldı ve sayfaları çevirerek imzalamaya başladı. Öteki delegelerin imzaları tamamlanınca, Scheurer kapanış konuşması yaptı ve şu sözleri uzun uzun alkışlandı: “Silahların çatışması, insanlara en büyük acıyı çektirir; halbuki fikirlerin çatışması ortalığı aydınlığa boğar. İsviçre’yi onurlandırdığınız için kalbimizin derinliklerinden teşekkür ederiz. Böylelikle ülkemizin milletlerarası pozisyonunu birebir yansıtan ve bir kere daha barış ve uzlaşmayla anılmasını sağlayan bir aktiflik yapma fırsatı verdiniz.” Katılımcılar kokteyl terasına geçtiğinde tüm kentin çanları çalmaya başladı. Bütün binalar aydınlatılmış, kentin katedrali 10 bin ampulle süslenmişti. Herkes sokaklara dökülüp kutlama yaptı.