Paranın en sanatsal hâli

SEYHAN AKINCI- Varlığı keder, yokluğu yara paranın ortaya çıktığı birinci günden beri tüm bağ biçimlerini dönüştürdüğü aşikâr. Sanat da bundan muaf değildi elbette. Leo Steinberg’in 1968’de “Bir 10 yıl daha geçsin, kasalarda saklanan fotoğraf formunda senetlerimiz olacak” dediği yıllardayız… Pekala, bu iki benzemez para ve sanatın münasebeti nasıl şekillendi? İzmir İktisat Kongresi’nin 100. yılında İzmir Kemeraltı’nda bulunan Ayzeradant Galeri’de açılan “İktisat Sanatı” standı bize kıymetli ipuçları veriyor. 10 Mayıs’a kadar görülebilecek sergiyi küratörü Nihat Özdal ile konuştuk.

*Parayı husus alan sanat yapıtlarının geçmişi 1400’lere kadar uzanıyor… Para ve sanat bağlantısı nasıl şekillendi?

MÖ 7. YY’da Batı Ege’de hayatımıza giren paranın bir yüzünde daima görseller oldu. Hükümdarlar, kumandanlar, üzüm salkımları, buğday başakları, hayvan figürleri, mitolojik karakterler, gemiler üzere pek çok figür paralara resmedildi. Paranın fizikî varoluşu bir biçimde içinde esasen sanat barındırıyordu. Antik Yunan yapıtlarının yağmalanması üzerine oluşan birinci sanat piyasalarından bugüne, paranın sanatkarlar ile alakası ise daima tartışmalı. Sanatın sürdürülebilirliği ile ilgili bu tansiyonlu bağlantı kaçınılmaz. 

*İzmir İktisat Kongresi’nin 100. yılında “İktisat Sanatı” standını hazırladınız. Çalışmalarına yer verdiğiniz isimlerden yapıtlara nasıl bir izleğiniz oldu?

İzmir İktisat Kongresi, yeni kurulan ülkenin ekonomik bağımsızlığı için bir dönüm noktasıydı. Çok konuşulmaz ancak birinci oturumun dokuz hususu sanat alanındadır: “Sanat yeniliklerini nerede olursa olsun direkt doğruya alır ve her türlü münasebette fazla mutavassıt istemez.” Bu kongrenin 100. yılında para ve sanat ilgisine baş yorduğunu bildiğim Neda İsmail Atar, Parıltı Aydın Kozmik ve Cemal Şamlı daha evvel de farklı stantlarda yolumun kesiştiği sanatçılardandı. Atölyelerinde parayı da bahis eden eserler ürettiklerini biliyordum. Thomas Geiger ile arkadaşım Süreyyya Cihan aracılığı ile irtibat kurdum. Geiger, uzun soluklu çalışması “Milyoner olmak istiyorum” ile direkt bu standın izleğindeydi. Bir biçimde bir meydan okuma: Koleksiyoner olmak için büyük paralara muhtaçlık olmadığını birer dolarlık yapıtları ile gösteriyor. Stantta sanatkarların para ile alakalı üretimleri dışında Hür Efe Antik Koleksiyonu’ndan, İzmir İktisat Kongresi’nin yapıldığı birinci binadan Aram Hamparzum’un işletmesine ilişkin çok değerli kesimler da birinci kez sergileniyor.

*20. YY’ın sonlarına hakikat para sanatıyla uğraşan sanatkarların sayısında büyük bir artış yaşanıyor… Bu yönelimi nasıl açıklarsınız?

Doğrudan para ile bağlı çalışan son yüzyılda çok fazla sanatçı var. Para, ülkelerin bayrakları, marşları üzere bir bağımsızlık sembolü. Roma’da yağmalar ile başlayan sanat koleksiyonculuğu, Paris’te galerilerle öteki bir yola giriyor. Galerilerin sanatkarların paraya bulaşmadan işlerine konsantre olmasında rolü büyük. Her bireyin borçlanarak doğduğu bu finansal çağda, para ile bağlantılar üzerine düşünmek, üretmek, meydan okumak bir zorunluluk…

Tarihsel bir performans

*En büyük tartışma hususlarından biri de paranın gücü temsil etmesi ve sanatın bazen gücün paravanı olarak kullanılması… Bu sanatı kabahat ortağı yapar mı?

Büyük koleksiyonlar, müzayedeler, holdinglerin, bankaların sanat alanında varlığı paranın gücü ile oluştu. Leo Steinberg’in 1968 tarihli MoMA konferansında “Bir 10 yıl daha geçsin, kasalarda saklanan fotoğraf biçiminde senetlerimiz olacak” dediği yıllardayız… Burhan Doğançay “Mavi Senfoni”yi üretirken 2.2 milyon dolara satılsın diye çabalamadı, sanatın bunda bir cürmü yok. İlla bir cürüm iştirakinden bahsetmek gerekirse Cesare Pietroiusti ve Paul Griffiths’in alternatif müzayedelerindeki en yüksek teklifi veren bireyden aldıkları banknotları yedikten sonra dışkıladıkları ve dışkılardan alınıp temizlenen banknotun estetik bir kıymet kazandığı varsayımı ile yatırımcısına tekrar verilmesi, tarihî bir performans olarak hususa sert bir tenkit getiriyor.