Prof. Dr. Aydın’dan dikkat çeken sıtma ve Kovid-19 karşılaştırması: Daha şanslıydık

Küresel ısınma nedeniyle böcek popülasyonu artış gösterirken, son 10 yıldır yeni sivrisinek cinsleri de ortaya çıktı. Bilhassa kıyı bölümlerde görülen sinek ve sivrisineklerin yaşama gücü yüzde 90, üreme gücü ise yüzde 80 oranında arttı.

Sinek popülasyonunun birçok yeni hastalığı da beraberinde getirdiğine dikkat çeken BUÜ Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Levent Aydın, “Küresel iklim değişiminin sonucunda kimi hastalıklarımız var ki; bunların bir kısmı sinek ve kene, birçok ektoparazit ile geçiyorlar. Son yıllarda da bunlarda artış yahut yeni yeni hastalıklar görülmeye başlandı.

Dang humması, Batı Nil humması üzere ya da yeni sıtma hadiseleri. Sinekler, yaklaşık bin 500 tane patojeni insanlara taşıyabiliyor. Bundan sonraki yıllarda da iklim değişiminin etkisiyle-genelde ektoparazitler, artropotlar yüzde 60-70 nem, 22-26 derece ısıları çok severler ki- kışın olmaması ile giderek artacaklar. Kimi sinek çeşitleri, 8 dereceye kadar üremelerine devam eder. Genelde 12 derecenin altında tüm artropodlar ortamdan çekilirler. Son yıllarda görüyoruz mesela kimi yayınlarda var; sineklerin, sivrisineklerin yaşama gücü yüzde 90 arttı. Üreme güçleri yüzde 80 arttı. Birçok hastalıkla müsabaka riskimiz var” dedi.

‘PİYASADAKİ 3 İLAÇTAN 2’Sİ ZEHİR’

Sinekle gayrette kullanılan ilaçların da riskine dikkat çeken Prof. Dr. Aydın, “Tabii ki bunun ardından yalnızca bitkisel, hayvansal değil; bitkisel ve başka ziyanlar da arttığı için inanılmaz etraf ilaçlamaları yapıldı. 1960’larda etraf ilaçları, zirai ilaçlar ya da veteriner hayvan ilaçlarının, pestisitler dediğimiz kümesinin yaklaşık üretimi yılda 800 milyon dolardı. Şu anda 60 milyar dolarlara geldi. Bunun manası şu; her piyasadaki 3 ilaçtan 2’si aslında bir ilaç değil; zehir. Ve bunları fütursuzca kullanıyoruz. Su kaynaklarımızı, etrafımızı kirletiyoruz ki; artan kanser olaylarına bakarsanız, genetik faktörlerin dışında orijinal kanser hadiseleri çıkmaya başladı, bir artış var” diye konuştu.

Birçok zirai ilacın, hastalık görülmeden kullanılmasının bir yararı olmadığını söyleyen Prof. Dr. Aydın, “Pestisitleri kullanmak da bir sorumluluk gerektiriyor. Ki bunların kimilerinin kollayıcı özellikleri de yok. Hastalığı gördüğünüz vakit kullanacaksınız. Bazen bakıyorsunuz bir zirai işletmeye girdiğiniz vakit, şeftali zararlısı gelmeden kullanalım. Zararlıyı görmeden rutine bağlamışlar, ‘Martta bunu kullanalım, nisanda bunu kullanalım.’ Bunların bir daha tekrardan ele alınması ve koordine edilmesi lazım” dedi.

‘ÇALAR SAAT ÜZERE TEDBİRLER ALMAMIZ LAZIM’

Yeni hastalıkların ortaya çıktığını vurgulayan Prof. Dr. Aydın, tek bir sıhhat konsepti altında tedbirlerin alınması gerektiğini belirterek, “Bir çalar saat üzere tedbirler almamız lazım. Bakın bu ortamda yeni bir yere HES yapıyorsunuz. Hidroelektrik Santrali. Mesela GAP projesi. Bu projelerde Bayındırlık Bakanlığı, DSİ üzere Sıhhat Bakanlığı ile Tarım Bakanlığı da bu projenin en başında olacaklar. Burada ne değişir? İklim değişirse ne değişir? Bunları artık es geçemeyiz. Bunlar değişirse hangi vektörler gelir, bunlara kontaklı hangi hastalıkları görürüz üzere yaklaşımları değerlendirmeliyiz; aslında bunun ismi bir nevi tek sıhhat konseptidir. Tıp doktoru, diş tabibi, veteriner tabip fark etmez. Herkesin birlikte çalışması lazım. Bilhassa vektör hastalıklarında. Ki şunu biliyoruz; Dünya Sıhhat Örgütü’nün açıklaması, her 100 hastalıktan 61’i zoonos, hayvansal kökenli. Besin olabilir, vektör olabilir, kökenli. Dünya Sıhhat Örgütü’nün datalarına nazaran, her sene 5 yeni hastalık ekleniyor. 3’ü tekrar zoonos. Bu tip hazırlıkların bir konsept çapında hazırlanması gerekiyor” diye konuştu.

‘HER SENE SITMADAN 1,5-2 MİLYON İNSAN ÖLÜYOR’

Dünya Sıhhat Örgütü’nün 60 yıldır sıtma ile uğraş için çalıştığını lakin kesin bir sonuç alamadığını anlatan Prof. Dr. Aydın, “Benim bildiğim yaklaşık 300 milyon hasta var. Her sene 1,5- 2 milyon insan ölüyor. Gerçek manada aslında baktığınız vakit, 60 yıllık bir pandemi. Şu andaki teknoloji ile aşı bahtı görünmüyor. Alışılmış bir aşı üretildi fakat çok uygun çalışmıyor. Zira Dünya Sıhhat Örgütü biliyor; biz beşerler orta konakçıyız. Son konakçı sinek. Teknoloji ile tahminen bunun aşısı da bulunacak. Kovid’de daha şanslıydık. Virüslere karşı aşıyı yapabiliyorduk ancak sıtma. Olağan ki bu ortamda sıtma ya da misal hastalıklarda bir artış beklemek normaldir” dedi.

‘EVİNİZİ SARIYA BOYAMAYIN’

Sinek ısırıklarına karşı alınabilecek tedbirleri de hatırlatan Prof. Dr. Aydın, şunları söyledi: “Bireysel korunma temeldir. Uzun kollu ve açık renkli giymek ya da bulunduğunuz ortamlarda, bir odayı ilaçlamadan evvel sinek telleri değerlidir. Kırım-Kongo’da da gibisi bir şey oldu. ‘Paçalarınızı çoraplarınızın içine sokun’ deyince, ‘Bu mudur?’ dediler. Evet, tahlil buydu. Uzun kollu giyinin, sık sık kendinizi arayın. Ferdî korunmadır. Zira avcı bir keneydi, yerden geliyordu. Kolay görünen fakat ferdi korunma tedbirleri değerlidir. Sarı renk, genelde tüm böceklerde cazibe rengidir. Mesela konutunuzun dış cephesini sarıya boyamayın. Sinek gelmeyecek mi, gelecek. Daha az gelir. Ya da hami tedbirler alın. Bahçenizin bir kısmına lavanta dikin. Zira çok güzel, hoş bir repellenttir, kovucudur. Lakin bu sıfırlar mı? Sinek ve keneyi sıfırlayamazsınız. Minimuma indirme yollarına bakarsınız.”

‘ÖNEMLİ OLAN KIŞLAK İLAÇLAMA’

Sinekle uğraşın kış aylarında da yapılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Aydın, “Mesela belediyeler, etraf ilaçlamaları yapıyor. Değerli olan larvasitlerdir, kışlak ilaçlamalarıdır. Yaz ilaçlamalarında şunu söyleyeyim; attıkları 10 mikronluk bir partikül, 56 dakika havada kalıyor, soluyoruz. Lakin kışlak ilaçlamalarının larva uğraşını sıkı tutarsak, yaz ilaçlamaları minimuma iner. Nerede yapılır? Çöplüklerde, kanalizasyon arıtma tesislerinde, sineğin yuvalanacağı yerlerde. Ya da küçük su birikintilerini, mesken etrafınızdan yok edin. Bunlar aslında kolektif bir gayrettir. Rögar kapağında, bir kanalizasyon arıtma tesisinde ya da birikim alanlarında, larvayı engellerseniz; esasen bahardan sonra sinek popülasyonu az olur” diye konuştu.

SİGARA İÇENLER YÜKSEK RİSK ALTINDA

Karbondioksit salınımının sinekleri çektiğini ve sigara içen bireylerin ısırılma mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu belirten Prof. Dr. Aydın, “Bir sürü faktör var lakin temel faktörlerden birisi; karbondioksiti en çok salandır. Olağan ki nefes darlığı, astımı olan ya da çok sigara tüketenler. Karbondioksit tek başına değildir lakin birçok faktörün tahminen de temellerinden biridir” dedi.