Rodop Dağlarında tarihin şahidi

İsmail Şahin | [email protected] Asen Kalesi, yani Bulgarca ismiyle Asenova Krepost… Geçmişi M.Ö. 5. yüzyıla kadar gidiyor. Bu coğrafyanın hâkimi olan Trak Uygarlığı Dönemi’nde Ege Denizi kıyılarından gelen tüccarlar Rodop Dağlarını ve akabinde Orta Bulgaristan Dağlarını kervanlarla aşarak mallarını Filibe’ye, oradan da Avrupa’nın öteki kentlerine ulaştırıyorlardı. Kayalar üzerindeki kalenin bulunduğu yer ise Filibe ile Ege kıyılarını birbirine bağlayan geçidi koruyan en stratejik noktaydı. Birinci kurulduğunda küçük bir kule fonksiyonu gören Asen Kalesi, üzerinde durduğu kayalar nedeniyle evvelce “Petriç Kalesi” olarak isimlendiriliyordu. “Petriç” sözü, Yunanca “taş” manasındaki “petros” sözünden geliyor. Kale bölgesinde birinci yapı Roma İmparatoru Justinyen Dönemi’nde, Slav kabilelerin hücumlarına karşı imparatorluğu korumak için dikilen 300 kuleden biriydi. Roma ve Erken Bizans Dönemi’nde daha da canlanan bu ticaret rotası, beraberinde Asen Kalesi etrafına yerleşimi de getirdi. Yerleşim artınca birinci etapta Petriç ve Stenimajos isimli iki köy oluştu.

Kaynaklara nazaran nüfus artmaya devam edince de kale kendi idaresini hatta kendi ordusunu kurdu. Bölgede Bizans İmparatoru Theofilos (829-842) vaktinden bulunan sikkeler, burada 15. yüzyıla kadar kesintisiz devam eden hayatın izlerinden biri. Kale stratejik değeri yüzünden birçok savaşa da şahit oldu. Traklardan sonra Roma ve Bizans’ın elinde olan kale, Han Asparuh (681-701) tarafından kurulan Birinci Bulgar İmparatorluğu’nun hâkimiyetine geçti. Lakin Bizans İmparatoru II. Basileios, 1018’de Bulgaristan’ı fethederek Bizans’ın bir vilayeti yapınca, kalenin denetimi 167 yıllığına yeniden Bulgarlardan alındı. Kale, 1185 yılında İkinci Bulgar İmparatorluğu’nun ve Asen Hanedanı’nın kurucusu I. İvan Asen’in eline geçti. Lakin çok geçmeden 1204 yılında III. Haçlı Seferleri sırasında işgal edildi. Belçika Şövalyesi René du Trois 13 ay boyunca I. İvan Asen’in vefatıyla yerine geçen kardeşi Çar Kaloyan’ın ablukasına dayandı ancak sonunda kaleyi teslim etmek zorunda kaldı. 9, 11. ve 13. yüzyıllarda üç değerli üretim süreci geçiren kaleye en büyük katkı Çar II. İvan Asen (1218-1241) tarafından yapıldı. Bu yüzden hem kaleye hem de iki kilometre yakındaki Asenovgrad kentine onun ismi verildi. Bir hudut tahkimatı üzere kullanıldığı II. İvan Asen Dönemi’nde kale sekiz sınır halinde inşa edilmiş ve duvarları da üç metre kalınlığında, dokuz metre yüksekliğinde yapılmıştır. Ayrıyeten kalenin içine 30 farklı oda ve iki su deposu kazılmıştır. II. İvan Asen’in vefatından sonra Bizans tarafından alınan kale, İvan Aleksander (1331-1371) devrinde tekrar Bulgarların eline geçti. 1344 yılında ise kale, bölgeyi fetheden Osmanlıların hâkimiyetine girdi. Bu devirde bölgedeki yerleşim çabucak sona erdirilirken kale de ilerleyen devirde yıkıldı.

Arkeolojik kazılar

Geçmişi M.Ö. 5. yüzyıla kadar uzanan kale ve kalenin bulunduğu bölge, arkeolojik buluntulara nazaran 15. yüzyıla kadar daima kullanıldı. Kalede arkeolojik çalışmalar, 1970 yılında başladı ve 1978 yılına kadar temel olarak kalenin akropolünü kapsayan kayanın batı kısmı, kale surları, iç kale kulesi, sarnıçlar, küçük bir kale kilisesi ve ömür alanları ortaya çıkarıldı. Fakat finansman yetersizliğinden ötürü çalışmalar hudutlu. İç kule, Asen Kalesi’nin en batısındadır ve sistemsiz dörtgen bir biçime sahiptir. Kaya masiflerinin en yüksek kısımlarına inşa edilmiştir. İçinde burayı konut olarak da kullandıkları düşünülen askerlere ilişkin günlük eşyalar ile hayvan kemikleri de bulunmuştur. Sarnıçlar, başka kalelerde görüldüğü üzere en korunaklı yerlere inşa edilmiştir.

Fetret Dönemi

Kalenin yıkılmasında bulunduğu mevki nedeniyle sahip olduğu stratejik rolün yanı sıra Osman şehzadelerinin çekişmesi de büyük rol oynamış. Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid’in (1389-1403) 1402 yılında Ankara Savaşı’nda Timur’a esir düşüp 1403 yılında ölmesinin akabinde oğulları Buyruk Süleyman, İsa Çelebi, Musa Çelebi ve Çelebi Mehmed ortasında bir taht hengamesi başladı. Osmanlı tarihindeki 11 yıllık bu devir “Fetret Devri” olarak isimlendirilir. Bu periyotta Musa Çelebi, Rumeli topraklarına geçip Eflak Voyvodası Mircea’nın kızı ile evlendi. Mircea’nın sağladığı çok sayıda Eflak askeri ile Tuna uzunlukları ve Dobruca’da yerleşmiş Türkmenlerden bir ordu kurmaya başladı. Bulgaristan’a indi ve oradaki Boyarların da takviyesini aldı. Kardeşi Buyruk Süleyman’a karşı askeri uğraşa başlayan Musa Çelebi, Asen Kalesi’ni kuvvetlendirdi. Rumeli’de güçlenen Musa Çelebi 1410’da Buyruk Süleyman’a bağlı kuvvetlerle Yanbolu’da karşılaştı. Bu savaştan Musa Çelebi’nin askerleri zaferle çıktı. Ama Anadolu’da bulunan Buyruk Süleyman çabucak Rumeli’ye geçti ve iki kardeş, Hasköy Hisarı önünde karşı karşıya geldi. Bu defa Musa Çelebi yenilerek Eflak’a çekilmek zorunda kaldı. Çete savaşları başlatan Musa Çelebi, Buyruk Süleyman’ın kuvvetlerine baskınlar yapmaya başladı. Asen Kalesi’ni de bu hareketlerde kullandı. Musa Çelebi ordusuyla 1411’de Edirne’ye girdi. Buyruk Süleyman bu sırada hamamdaydı, baskına inanmadı. Ancak sonradan durumu anlayınca, geceleyin yanında çok az sayıda adamıyla İstanbul istikametine gerçek kaçmaya başladı. Buyruk Süleyman, bugünkü Düğüncüler köyü yakınlarına geldiği vakit burada köylüler tarafından öldürüldü ve başı kesilerek Edirne’ye, Musa Çelebi huzuruna götürüldü. Musa Çelebi “bahşiş” isteyen köylülere karşı eski bir Türk geleneğini harfiyen uygulamaya koydu. Bir hanedan üyesi lakin öteki bir hanedan üyesinin buyruğu üzerine öldürülebilirdi. Diğerlerinin olaya müsaadesiz müdahalesi durumunda bu bir kişi ise idam edilir; devlet ise savaş başlar ve intikam kesinlikle alınırdı. Musa Çelebi de bu geleneği uygulayarak köyü içindekilerle bir arada yok etti. Musa Çelebi’nin iktidarı da sadece iki yıl sürdü. 1413’te kardeşi Mehmed Çelebi ile yaptığı askerî çabalar sonunda yenilip 1413’te 25 yaşında öldürüldü. Asen Kalesi de stratejik pozisyonundan dolayı benzeri bir taht hengamesinde ya da Osmanlı’ya karşı diğer bir uğraşta rol oynamasın diye yıkıldı.

Kaledeki kilise

Kalede bulunan ve 12-13. yüzyıla tarihlenen Kutsal Meryem Ana Kilisesi’nde 14. yüzyıldan kalma duvar fotoğrafları görülebiliyor.

Asen Kalesi’nin en âlâ korunmuş ve en dikkat cazip kısmı 12-13. yüzyıldan kalma Kutsal Meryem Ana Kilisesi’dir. Geniş bir narteks ve büyük bir dikdörtgen kuleye sahip olan yapı, iki katlı çapraz kubbeli ve tek neflidir. Kilise, 14. yüzyıldan kalma duvar fotoğraflarına sahiptir. Kale, Osmanlı Dönemi’nde yıkılırken kilise bölgedeki Hristiyanlar tarafından kullanıldığı biçimiyle yepyeni görünümünde kalmıştır. Konservasyon ve kısmi onarım çalışmaları 1991 yılında tamamlanan kilise, bugün de Bulgar Ortodoks kilisesi olarak nizamlı olarak kullanılmaktadır. Asen Kalesi’ndeki Meryem Ana Kilisesi, Ortaçağ Hristiyan mimarisinin en dikkate kıymet örneklerinden biridir.