Apalliunas ve Apollon bilmecesi

Metin Ercihan | [email protected] Asartepe olarak isimlendirilen küçük bir doruğun üzerine konumlanmış olan Apollon Lairbenos Tapınağı, Denizli’nin Çal ilçesine bağlı Bahadınlar Köyü’ne dört kilometre uzaklıkta, Menderes Vadisi’ne hâkim bir noktada bulunuyor. Pamukkale Üniversitesi Eskiçağ Bilimleri Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Yusuf Kılıç Hoca’mız ile Çal’da yapmış olduğumuz seyahatte değerli duraklarımızdan biri de Apollon Lairbenos Kutsal Alanı idi. Bu kült alanı bütün bölgenin ortak tapınım alanı olması sebebiyle de dikkat alımlı. Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Esengül Akıncı Öztürk Hoca’mızın buradaki yazıtlarla ilgili çalışmalarına baktığımızda burada adak adayan bireyler ortasında Hierapolis, Laodikeia, Dionysopolis, Tripolis, Blaundos üzere kentlerden gelenlerin bulunduğunu görüyoruz.

Fahri Işık’la karşılaşma

Gezi sırasında Kutsal Alan’da Prof. Dr. Fahri Işık Hoca’mızla da karşılaştık. Bize Kutsal Alan ile ilgili mükemmel bilgiler verdi. 200 yıl boyunca bu yaradanın isminin Yunanca olduğunu ortaya koymak için bilim dünyasının çok çabaladığını lakin bunu başaramadıklarını aktaran Işık, 1930 yılında Troya Hükümdarı ile Hitit Hükümdarı II. Murşili ortasındaki mutabakat metninin ortaya çıkmasıyla bu ilahın daha eskiye dayandığının kesin olarak anlaşıldığını belirtti. Bu muahedenin şahidi olarak bahsi geçen üç ilah ortasında birinin ismi çok dikkat cazibeli: Apalliunas. 1930’lu yıllarda araştırmacılar bu rabbin Apollon olabileceğini düşünmüşlerdi. Alman Arkeolog Manfred Korfmann da 1998 yılında yazmış olduğu bir makalede Apalliunas’ın Apollon olabileceğine değiniyor. Fahri Hoca’mız da Apollon Lairbenos Tapınağı’ndan Hierapolis Arkeoloji Müzesi’ne giden alınlığı görüyor. Alınlıktaki çift taraflı balta dikkatini çekiyor ve bu alınlık Prof. Dr. Fahri Işık’a Hattuşa’daki “kapı tanrısı”nı düşündürüyor. Hattuşa’daki kapı rabbi tasvirinde, başında miğfer, bir elinde de balta bulunuyor. Fahri Hoca’mızın buradan çıkarımı ise şu formda olmuş: Şayet o betimde kent koruyucusu kapı yaradanı olarak nitelendiriliyorsa bu niçin Apollon olmasın? Hocamız, “Uygarlık Anadolu’dan Doğdu” kitabında da bunu değerlendirdiğini bizlere aktarıyor. Fahri Işık Hoca’mız, Eskiçağ Din Tarihçisi Martin Nilsson’un da “Greek Religion” isimli yapıtında “Apollon’un Yunan fikrine yabancı, Anadolu kökenli bir ilah olduğunu ve Hititlerde kapı rabbi olarak nitelendirildiğini, çok daha sonra Yunan fikrine geçtiğini” söylediğini belirtiyor. Yeniden öteki bir yabancı kaynakta yer alan “Atina Akropolü’ne çıkarken orada esirgeyici olan Apollon’du” sözü de Fahri Hoca’nın dikkatinden kaçmıyor. Bu bilgiler hocamızı “Ege Bölgesi’nde Apollon savaşçı özelliğiyle ön plana çıkıyorsa, bunun bir elinde balta olan Hattuşa kapı ilahı Apalliunas ile bir teması olabileceği” varsayımına çıkarıyor.