Hukuktan evvel şuur gerekiyor

Dr. Av. Muhammed Hardalaç- Ülkemizin sonları içerisinde gün yüzüne çıkarılmış ya da çıkarılmayı bekleyen sayısız miras bulunuyor. Dünden bugüne, bugünden yarınlara aktarılmaya çalışılan bu kültürel miras; insanların pahaları, inançları, bilgileri, gelenekleri, mimarileri, idareleri, faaliyetleri ve daha pek çok husus hakkında geçmişe dair bilgi sahibi olmamızı sağlıyor. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat ile birlikte Avrupa’dan da etkilenmiş olan eski eser anlayışı, ıslahatlar sürecinde ele alınmış fakat eşzamanlı olarak maalesef Avrupalı araştırmacılar tarafından Osmanlı coğrafyası yağmalanmaya başlanmıştır. Avrupa’da gelişen müzecilik anlayışı ve devamında ortaya çıkan kültür varlığı talebinden en çok ziyan gören devletlerin başında Osmanlı’nın geldiğini söylemek yanlış olmaz. 1874 yılında çıkarılan Âsâr-ı Atîka (Eski Eserler) Nizamnâmesi’nde “eski eser” ve “define” araştırması yapmak isteyenlerin Maarif Nezareti’nden müsaade almalarını gerektiği kararının belirlenmesine kadar, eski yapıtların araştırılması ve yurt dışına çıkarılmasını engellemeye ait tedbirler istenen seviyede olmamıştır. Maalesef dünyada ve ülkemizde kültürel mirasın korunması konusu yeniliğini yitirmiyor. Bunun en değerli sebebinin de kültürel varlık kaçakçılığı yapanlar, kaçak kazıcılar ya da yasal müsaadesi olmayan defineciler olduğunu söyleyebiliriz. Definecilik ülkemizde yasaklanmamış olup bu mevzuda tüzel düzenlemeler yapılmıştır. Türk Uygar Kanunu’nun 772. unsuru, “Bulunmalarından çok vakit evvel gömülmüş yahut saklanmış olduğu ve duruma nazaran artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan kıymetli şeyler, define sayılır. Bilimsel paha taşıyan eşyaya ait kararlar gizli kalmak üzere define, içinde bulunduğu taşınmaz yahut taşınır malın malikinin olur” formundadır. Define arama vatandaşlara bir hak olarak verilmiş, bu da kanun ve yönetmelikle düzenlenmiştir. Define aramak isteyenlere “korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar dışında define arama ruhsatnamesi verilebilir.” Hukuksal düzenlemelerle definecilik yasal müsaadeye tabi tutulmuştur.

Yanlış uygulamalar

Zamanın ihtimamla koruduğu geçmişi müsaadesiz hafriyatlar tahrip ediyor. Yanlış bilgiler ve inanışlar nedeniyle müsaadesiz definecilik yaygındır. Yanlış bir örnek olarak 2018 yılında Anadolu Definecileri Eğitim ve Araştırma Derneği kurulmuş lakin Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Arkeologlar Derneği’nin eforları ile dernek, 2019 yılında kendi kendini feshetme kararı almıştır. Bir öbür örnek de Manisa Salihli’de, Lidya Devleti’ne başşehirlik yapmış Sardes Antik Kenti’nde yapılan kaçak kazılardır. Defineciler müsaadesiz kazılarla buluntulara ziyan vermişlerdir. Antalya’nın dağlarında da neredeyse delik deşik edilmemiş antik kent kalıntısı bulunmamaktadır. Meğer bu yapıtların gelecek jenerasyonlara hakikat aktarılabilmesi, araştırılması ve belgelenmesi için arkeolojik tekniklerle ortaya çıkarılması gerekmektedir. Kültürel mirasımızı korumak için birçok mevzuat düzenlenmiş hatta memleketler arası mukavelelere taraf olunarak gerekli adımlar atılmıştır. Bu türel düzenlemelerden daha kıymetlisi vatandaşlık vazifemiz olarak benimseyip tarihimize sahip çıkmak ve muhafaza şuuruna ulaşmak olmalıdır. Bu halde sorunun temeli çözümlenecektir.