‘Seyirci problemini sahnede aramak gerek’
Seyhan Akıncı – Türkiye Tiyatro Vakfı, çocukluğumuzda “Gitmesek de görmesek de” bizim olduğuna inandığımız o köyü gidip görüyor. “Çünkü” diyor vakfın kurucu lideri Esen Çamurdan, “Geleceğimiz için anımsamak yani belleğimizi canlı tutmak zorundayız, geçmişte yaşamak için değil, bunun geleceğimize katkısı olacağı için anımsamak zorundayız.” Türkiye Tiyatro Vakfı (TTV) Esen Çamurdan ve yarı vakitli çalışan genel koordinatörleri dışında 10 kişilik istekli takımdan oluşuyor. Salonlar dolsun, uygun oyunlar oynansın, düzgün metinler yazılsın, cep telefonlarını kapatın anonsuna gereksinim kalmasın dilekleri için ağaçlara çaput bağlamıyor, tiyatro tarihimizi kayıt altına alıyorlar. Cervantes’in oyunu yazdığını bilerek tekrar de yel değirmenlerinin yenilebileceğine en az Don Kişot kadar büyük bir inançla inanan Esen Çamurdan ile TTV ve tiyatro belleğimizi müdafaanın ehemmiyeti üzerine konuştuk.
Türkiye Tiyatro Vakfı, kuruluş gayesini “Ortak geçmişin ve hayat kültürünün ayrılmaz kesimi olan tiyatroyu tüm katmanlarıyla belgelemek ve bellek yitimini engellemek için yola çıktı” kelamlarıyla özetliyor. Tiyatro belleğini korumak neden bu kadar önemli?
Tiyatro belleğinin, öteki sanat kollarıyla birlikte ülkenin kültürünü oluşturduğunu söyleyebiliriz. Geleceğimiz için anımsamak yani belleğimizi canlı tutmak zorundayız, geçmişte yaşamak için değil, bunun geleceğimize katkısı olacağı için anımsamak zorundayız.
Tiyatro belleğimizi korumak çok değerli zira varlıklı bir tiyatro geçmişimiz var, toplumun bundan haberi olmadığı üzere yetkililerin de umurunda değil. Çoğunlukla Karagöz’e, biraz da Ortaoyunu’na takılıp kalmışız, o da bir yüzyıl evvelki hâlleriyle. Kültür mirasımızı koruyacak, toplumla paylaşacak bir tiyatro müzemiz yok örneğin. Bunun sonucu olarak da kaç pahalı sanatkarların şahsî arşivleri devlet ya da özel- hiçbir kuruluş sahiplenmediği için sahaflara gidiyor, özel koleksiyonerler satın alıyor. Sonuç olarak toplum bir kültür mirasından daha mahrum bırakılmış oluyor.
Bir de tiyatro belleği denilince akla bir tek arşiv gibisi gereç gelmemeli…
Kolayca yakıp yıktığımız ya da maddi ve manevi içlerini boşalttığımız tiyatro binaları da çok kıymetli bellek yapılarıdır; içlerinde barındırdıkları kaç topluluğun, sahnelenen oyunların, yaşantıların tanıklığını yaparlar. Bir vakitlerin tiyatro merkezi olan Direklerarası’nda yer alan tiyatro binaları yıkılmasaydı Saraçhane-Vezneciler günümüzde sanki bu durumda mı olurdu? Ya Beyoğlu? Dünden vazgeçtim, bugün Kenter, Karaca tiyatrolarının, Küçük Sahne’nin ve daha kaç salonun yok oluşuna ne demeli? İşte tüm nedenlerle ve daha sayamadığım birçok yokluk yüzünden tiyatro belleğini korumak zorundayız. Tiyatro kültürünü korumak zorundayız. Daima lisana getirdiğim üzere, geçmişi yok edilen bir kültürün geleceği de olamaz.
Tiyatro tarihimizle, işçileriyle bağlarımızın zayıflaması ile tiyatro seyircisinin dönüşümünü ilişkilendirmek mümkün mü?
“Tiyatro seyircisinin dönüşümü” ile ilgisizliği kast ediyorsanız şayet bunun tiyatro tarihimizle olan bağlarla ilgisi olduğunu sanmıyorum. Birinci soruda anlatmaya çalıştığım üzere tarihi şuur kanımca kültürü besler, farkındalık yaratır. Bugün seyirci sorunu yaşanıyorsa şayet bunu sahnede aramak gerekir.
Yıl içinde yaptığınız ‘hafıza yenileme’ çalışmalarınız içerisinde bu ülkenin ‘ötekileri’nin ‘biz’in ne kadar güçlü bir kesimi olduğunu hatırlatmak oldu. Türk tiyatro tarihini Rum, Ermeni ve Yahudi’leri dışarıda bırakarak anlatmak mümkün değil sanırım…
Olamaz olağan, onlar bu ülkenin bir kesimi, münasebetiyle kültürünün de bir kesimi. Hele tiyatro alanında çok önemli katkıları var. Örneğin Türkiye Batı üslubu tiyatroyu öncelikle Ermeni sanatkarlarından öğrendi. Batı tiyatrosunun benimsenmesi, Türk muharrirlerinin dramatik sanatla ilgilenmesi ve profesyonel oyunculuğun gelişmesinde başta Güllü Agop ile Mardiros Mınakyan olmak üzere onlara çok şey borçluyuz. Örnek vermek gerekirse, Namık Kemal’in yazdığı “Zavallı Çocuk” ile “Vatan Veya Silistre” birinci sefer Güllü Agop’un Osmanlı Tiyatrosu’nda sahneye çıkmıştır. Birinci Müslüman erkek oyuncular yeniden tıpkı kumpanyada yetişmiş ve sahneye adım atmışlardır. Ve Türk Tiyatrosu böylece İstanbul’da kendini göstermeye başlamıştır. Mınakyan öldüğünde Muhsin Ertuğrul, “Bir sanat heykeli yıkıldı!” diye muharrir. Yahudi yurttaşlarımızın da bilhassa klasik tiyatromuzun biçimlenmesindeki tesirleri yadsınamaz.
Esen Çamurdan
“Türkiye Tiyatro Müzesi çocuk ve engellileri gözetecek”
En değerli projeleriniz ortasında Türkiye Tiyatro Müzesi geliyor… Bu projeden kelam edebilir misiniz?
Kurulma nedenimiz hatta varlık nedenimiz bir tiyatro müzesi. Her şeyden evvel insanların buluştuğu, karşılaştığı, yan yana durduğu bir uzam olsun istiyoruz müzemiz, birebir vakitte bir sanat ve kültür merkezi fonksiyonunu yüklenmesini diliyoruz. Türkiye Tiyatro Müzesi; ülkemizin tiyatro arşivini bir ortada tutan, onu zenginleştiren, paylaşıma açan, bilgi üretimine ortam sağlayan ve oluşturulacak kültürel birikimi gelecek jenerasyonlara aktaran bir fonksiyon yüklenecek. Sırf koruyan değil, pahalandıran, araştıran, yayın yapan, kitaplığı, belgeliği ve stantlarıyla birikimini toplumla paylaşan ve araştırmalara kaynak oluşturan, giderek çeşitli kültür aktifliklerine altyapı sunabilecek kapasiteye sahip olmalı. Dünden bugüne kalanları araştırmak ve gün yüzüne çıkarmakla yetinmeyip bugünden yarına kalacakları da kayıt altına almak da önemsediğimiz bir öteki nokta. Biraz evvel kelamını ettiğimiz üzere, Türk tiyatrosuna değerli katkıda bulunmuş Ermeni, Rum ve Yahudi topluluklarının tiyatro kültürünü tüm katmanlarıyla bir ortaya getiren, görünürlüğü sağlayan; ayrıyeten klâsik Türk tiyatrosuyla ilgili her türlü evraka ve yaşayan ustalara ulaşmayı, bu alanda kapsamlı araştırma ve yayın yapmayı hedefliyoruz. Türkiye Tiyatro Müzesi’nin gerek mimari yapısı gerekse sergileme biçimleriyle çocuk ve engelli ziyaretçilerini gözeten bir yapı olacağını da belirtmeliyim.