Sudan sebeplerle çıkabilecek savaşlar
Ege Doğaç Erdoğan – 2007 global finans krizi öncesi konut piyasası balonunun patlayacağını öngörerek fevkalade bir servet elde eden Michael Burry, sonraki yatırımlarının büyük kısmını su üzerine yapıyor. Birleşmiş Milletler bilgilerine nazaran dünyada her yıl 1.4 milyon kişi susuzluktan yahut pis su kullanımından hayatını kaybediyor. Her 4 bireyden 1’inin pak içme suyuna erişimi yok. OECD’ye nazaran ise 2050’de global su muhtaçlığı yüzde 55 artacak. Dünyanın yaklaşık yüzde 71’i sudan oluşuyor lakin bunun yüzde 97’si okyanus ve denizler, yüzde 2’si kutuplardaki buzullar, geriye yalnızca kullanılabilinir tatlı su olarak yüzde 1’lik bir oran kalıyor. İnsanlığın su tüketimi gün geçtikçe artarken, su kaynakları aykırı orantılı bir tarafta ilerliyor. Sonuç olarak su kaynaklarına erişim jeopolitik olarak giderek hayati kıymet kazanıyor.
Çarpıcı bir örnek
Ekonominin en kolay tarifi şudur: hudutlu kaynakların sınırsız taleplere nazaran dağıtımı. Dikkat edin gereksinim değil talep sözünü kullandım, çünkü muhtaçlığa nazaran dağıtılsa zati su kıtlığı bir sorun olmaktan çıkardı. Çarpıcı bir örnek vermek gerekirse misal bir ineğin besin olarak tüketilmesi emeliyle harcanan su ölçüsü iki olimpik havuzunu dolduracak kadar. Su tüketimindeki eşitsizlik dudak uçuklatıcı boyutlarda. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nden 2030’a kadar herkesin pak suya erişimi olması yolunda önemli pürüzlerle karşı karşıyayız. Son datalara nazaran bu gayenin yakalanması için dünya hükümetlerinin 4 kat daha süratli çalışması gerekmekte. Su ve hijyen krizine farkındalık yaratmak, tahlil üretmek hedefiyle her yıl 23 Mart Dünya Su Günü olarak anılıyor.
Suyun jeopolitik ehemmiyetinin örneklerini geçmişte devletler ortasında savaşa kadar varan önemli krizler olarak gördük. İsrail-Filistin çatışmasının en değerli ögelerinden biri su. 1967 Altı Gün Savaşı’ndan beri İsrail, Ürdün ve Suriye ortasında mütemadiyen bir su çabası süregelmekte. İsrail hala işgalci olarak bulunduğu topraklardaki esasen kısıtlı bulunan su kaynaklarını Filistinlilere kullandırtmıyor. Ürdün Nehri’nden gelen suyu da Ürdün ve Suriye pek çok sefer kesme teşebbüsünde bulunmuştu. Taberiye Gölü’nde toplanan Ürdün Nehri’nin suyu İsrail için büyük ehemmiyete sahip.
Dünya Af Örgütü’nün 2017 yılında yayınladığı rapora nazaran İsrail su kaynaklarından Filistinlileri şuurlu olarak yoksun bırakıyor ve yaşadıkları alanları terketmelerini mecburî kılacak bir susuz bırakma stratejisi izliyor. Rapora nazaran bir İsraillinin ortalama günlük su tüketimi 300 litre iken Filistinliler yalnızca 73 litre kullanabiliyor. Dünya Sıhhat Örgütü’nün önerdiği günlük su tüketiminin kişi başı 100 litre olduğunu göz önüne aldığımızda Filistin’in önemli bir su derdi çektiği sonucu ortaya çıkıyor.
Su savaşları
Gelecekte su kaynakları üzerinden bir savaş çıkabileceği ihtimali memleketler arası siyaset etraflarında yıllardır konuşuluyor lakin şu ana kadar önemli bir askeri çatışma meydana gelmiş değil. Su yüzünden savaş çıkma mümkünlüğünün en kuvvetli olduğu iki bölgeden biri bahsettiğimiz üzere İsrail ve Orta Doğu, başkası ise Nil Nehri’nden beslenen ülkelerin bulunduğu Kuzey Afrika. Etiyopya’nın Nil Irmağı üzerine inşa ettiği Büyük Rönesans (Hedasi) Barajı’nın dolumu ve işletilmesinde Mısır ve Sudan’ın önemli fikir ayrılıkları var.
Sudan ve Mısır hükümetlerinin geçmişte yaptığı sert açıklamalar en son Hartum ve Kahire idarelerinin Etiyopya’ya karşı muhtemel bir harekatı savaş oyunu olarak baz alan ortak tatbikat yapmasıyla durumu düzgünce alevlendirmişti. Yaklaşık 10 yıldır tahlilsiz biçimde devam eden müzakerelerden bir sonuç çıkmazsa bölgede maalesef bir su savaşı meydana gelebilir.
Denizden içme suyu üretmek
Yüzde 71’i H2O yani su olan gezegenimizde nasıl olur da su kıtlığı yaşanır diye düşünebilirsiniz. İşte birebir bu niyetle yola çıkan bilim insanları deniz suyundan tatlı su üretme fikrini desalinizasyon ile hayata geçiriyor. Bilhassa İsrail’in yıllardır kullandığı bu yol ile termal ya da membran tekniği kullanılarak suyun tuzdan ayrışması sağlanıyor.
Termal distilasyonda su buharlaştırılarak, membran sistemi ile de karşıt ozmosla ayrıştırılarak tuzsuz su üretiliyor. Evvelce daha yüksek maliyete sahip desalinizasyon giderek daha ekonomik bir hale gelmiş durumda.