Suudi Arabistan’dan geleceğe heykel mirası
Evrim Altuğ- İstanbul Karaköy’deki tarihî Kurşunlu Han’da pek çok emektar ile omuz omuza çalışanlardan biri de heykeltıraş Nilhan Sesalan. Kendisi, Suudi Arabistan Krallığı’nın başşehri Riyad’daki Tuwaiq Heykel Sempozyumu’na Türkiye’den çağrılan birinci bayan sanatçı oldu.
Sesalan, dördüncü yılına giren sempozyum ve atölye ile standa 20 ülkeden davetli imzalardan biriydi. Sanatçı, Durrat Al Riyad bölgesine seçilen 30 kamusal heykelden birine “Existance” ismiyle imzasını attı. İştirakçilerin yaklaşık bir ay uzunluğu emek verdiği eserler, bu yıl birinci defa Riyad madenlerinden elde edilmiş granit ve kum taşının biçimlendirilmesiyle üretildikleri alanda sergilendi.
Bu yılki Heyet Başkanı küratör Marek Wolynski, Alaa Tarabzouni, Ali Al-Tokhais, Dr. Effat Fadag ve Johannes von Stumm tarafından seçilmiş eserler daha sonra Riyad’daki kalıcı adresleri olacak kamusal alanlara yönlendirildi. Proje, 2019’dan günümüze, 90 sanatkarın yapıtını kente kazandırdı. Sesalan, 2023 teması “Uyumun Enerjisi” olarak tayin edilen tecrübesine dair değişik ayrıntıları anlattı.
Etkinliğe Kral Selman bin Abdülaziz’in mesken sahipliği yaptığını ve yaklaşık 700 aday ortasından seçildiğini söyleyen Sesalan onunla birlikte projeye katılan heykeltıraşların altısının Suudi asıllı, içlerinden üçünün bayan, üçünün erkek olduğunun altını çizdi. Sesalan, mesleğinde birinci defa Suudi heykeltıraşlarla tanıştığını, Londra’dan Teksas’a birçok noktada eğitim almış bu imzaların yaş ortalamalarının 35 ile 60 ortasında olduğunu aktardı.
Peki, ne değişti?
Sesalan, sempozyuma katılan heyet üyesi Johannes’in özelinde “Burası bir İslâm ülkesi, heykel yasaktı; pekala bugüne kadar ne değişti?” sorusuna da karşılık arandığına değinirken, Suudi organizatör ve sanatkarlardan “Dünya değişti, heykel değerli bir bilgi kaynağı ve biz bu bilgiden yoksun olmak istemiyoruz” yorumu aldıklarını vurguladı. Sesalan öte yandan heykel sanatının halka ulaşımında Suudi Arabistan’da ana akım medya dışı bir aygıtın daha bulunup bulunmadığı tarafındaki sorumuzu şöyle yanıtladı: “Organizasyon kökeni Kral’dan geldiği için bu, halk tarafından sorgulanmıyor. Halk o sebeple benimsiyor. Fakat benim, katılan izleyicilerden anladığım, gördüğüm kadarıyla, herkes zati bizim çok büyük bir modülümüz hâline gelmiş. Yani Türkiye’de, örneğin Trabzon’da, İstanbul’da herkesin bir meskeni var. Trabzon’u artık bir Suudi Arabistan kenti üzere düşünebiliriz. Orada tanıştığım bütün arkadaşlarımı artık bizim bir modülümüz üzere görüyorum. Evet, buradaki duruşları, kostümleri daha farklı ama hepsi buralı, yani. Ve yalnızca bir başörtüsü farkı var ki birçok kişi artık onu da çıkarmış durumda. Ben burada nasıl giyiniyorsam, orada da rahat bir halde dolaştım. Meğer Kral, fikrini her an değiştirebilirdi. Biz, çölün ortasında, yemyeşil bir ortamda, lüks bir otelde kaldık. Her şey nitekim üst seviye idi. Çok tasarlanmıştı. Orada yüzebiliyordunuz da. Fakat, hani Kral sabah uyanıp da, ‘Kimsenin yüzmesini istemiyorum,’ derse, o vakit doğal kimse yüzemeyecek. Yani ülkenin bütün karakterini Kral belirliyor ve halk da buna ‘uyum’ sağlıyor.”
Bütçesi dokuz milyon Avro civarındaki Riyad Heykel Sempozyumu kapsamında sanatkarlara da hatırı sayılır bir telif ödendiğinden kelam eden Sesalan, müşahedelerini şöyle iletti: “Orada olmak için üzerine para verir miydim, evet, verirdim. Bu beni memnun ederdi. Granit, yontma teknikleriyle çok yavaş ilerleyen, biraz sizi de yontan bir gereç. Ben kendi adıma, kendi yapıtımı hafifletmeyi başarabildiğimi, unsurun varlığı ile fikir ortasında düzgün bir üstün pozlama yapabildiğini düşünüyorum. Aktifliğe katılan tüm sanatkarlar, kendi karakterlerini yansıtabildiler. Herkes, kendisi ne kadar ise o kadar oradaydı. Bu, benim için çok kıymetliydi.”
İnanç. sanat ve soyutlama
Sesalan ile Riyad’daki inanç, sanat ve soyutlama üçgeni konusunda konuştuk. Bize müşahede, tecrübe ve fikirlerini anlattı: “Soyutlama, elbette ki değerliydi. Ama çizgisel olarak da ufak tefek, soyut-figüratif işler gördüm. Hatta birçok Suudi, Arap ziyaretçinin benim etkinlikteki heykelim için ‘Ah, bayana benziyor’ dediğine şahitlik ettim. Heyet, varsayım ediyorum ki çok realist figür seçmedi. Lakin onun dışında, âlâ bir seçki yapmışlardı. Bütün dünyada yaşayan heykel sanatına, çok taze bir referans ile, kendi ülkelerinde şu anda sahipler. Ben, aktiflikte yaptığım teklifin dışına biraz da uğraş ederek çıktım. Son yıllarda ‘Boşluğun Haritası’nı yapıyorum. Orada da yeniden çizmek istediğimde Suudi bir heyet üyesi de geldi ve bana mahzur olmak istedi; bu yapıta çizgisel olarak bile katkım oldu. Birazcık konuşmak durumunda kaldık…”