Atomu parçalamak mı vicdanlı kalmak mı?

Müjde Işıl – Batman üzere ‘ağır’ bir üstün kahramana travmalı bir geçmiş ve karanlık bir gelecek yazıp cümbüşle özdeşleşmiş tipi buhranla hemhâl eden Christopher Nolan için ‘atom bombasının babası’ J. Robert Oppenheimer’ın tam aradığı üzere bir kahraman olmasına şaşmamalı. ‘Çelişkili insanın fotoğrafını yap’ deseler bunun karşılığı Oppenheimer’ın portresi olurdu hiç kuşkusuz. Nasıl olmasın ki? Bilimin gelişmesinde ideolojiyi, edebiyatı, ahlakı ve barışı temel almış ancak atom bombasının imalinde vicdanı susmuş bir karakter. Almanlara karşı caydırıcı bir silah olarak imaline başlanan bombanın Japonya’ya karşı kullanılmasında etkisi yüksek olması için hesaplamalar yapıp sonrasında ölene kadar eline bulaşan kanı silmekle uğraşmış. Karanlığı ve çelişkileri ile tam bir Nolan karakteri işte…

“Oppenheimer”, Nolan’ın filmografisinde hem tanıdık hem de farklı bir yerde duruyor. Evet, karakter tam Nolan’lık ancak Nolan birinci kere gerçek bir karakter üzerine biyografi sineması çekiyor. “The Prestige/Prestij”de elektriğin icadını ve Tesla’yı (David Bowie canlandırmıştı) kıssa içinde kilit bir noktaya yerleştirmişti fakat “Oppenheimer”da tümüyle bilime ve gerçek olaylara odaklanıyor. Kaynağı ise Bird ve Martin J. Sherwin’in Pulitzer ödüllü “American Prometheus” kitabı. Kitabın geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları tarafından “Amerikalı Prometheus” adıyla Türkçeye çevrildiğini ekleyelim. Nolan sinemalarında gösterişli çekimleri ve kurguyu daima ön planda fiyat. “Oppenheimer” bu açıdan daha sade ve fazla konuşkan. Temelde Oppenheimer’ın çelişkileri var fakat kıssaya o kadar fazla karakter dahil ki başkahramanın vicdanına odaklanmak giderek zorlaşıyor. Üstelik bu karakterlerin gerçek hayattaki hikayelerini bilmeden sineması izlemek, olayları kavramayı zorlaştırırken bilirseniz de birçok karakterin hikayesinin harcandığına şahit oluyorsunuz. Örneğin Kenneth Branagh’ın canlandırdığı Niels Bohr karakterinin Nazilerden kaçırılışı başlı başına bir sinema lakin bu sinemada minnacık bir detay.

“Beni küçük düşürdü”

Filmin başındaki elma sahnesiyle Nolan, karakterinin kötücül damarını seyirciye hissettiriyor. Fakat bundan sonra dozu giderek artan diyaloglarla sinemanın görsel gücü oldukça azalıyor. Nolan, başka karakterlerle münasebetleri üzerinden Oppenheimer’ın kimliğini yansıtmaya çalışmış lakin bu kadar ağır diyalog içinde hiçbirisi o elma sahnesinin karakter tahlilinin tesirine ulaşamıyor. Hatta bir noktadan sonra ansiklopediden atom bombasının icadı başlıklı maddeyi okuyormuş hissi ağır basıyor. Bu hantal yapı nedeniyle atom bombasının birinci testi de Nolan’ın ihtişamlı görselciliğinin tesirine erişemiyor.

Bu uzun anlatıda kıssa kurgusu üzerinden bir dinamizm yakalamaya çalışıyor Nolan. Bir yandan atom bombasının icadını, bir yandan Oppenheimer’ın birinci soruşturmasını, bir yandan da genel soruşturmayı (ilk defa siyah beyaz formatta IMAX çekim yaptığı bölüm) birleştiriyor. Oppenheimer’ın vicdan muhasebesi ile seyirciyi baş başa bırakmak kâfi gelmemiş Nolan’a. Zati kimsenin sütten çıkmış ak kaşık olmadığı atom bombası sürecine bir de ‘baş kötü’ konumlamış. Aşağılık kompleksli Lewis Strauss karakteri, bilhassa sinemanın sonlarına hakikat yükünü hissettirirken farklı bir öykü izliyormuşçasına dengesizliğe neden oluyor. Strauss’un Oppenheimer’a duyduğu kin neredeyse tek bir cümleye (“Beni küçük düşürdü”) indirgenirken bunun altı doldurulamadığı üzere finale bağlanması da kolaycılık kokuyor. Einstein’ın atom bombası çalışmalarından uzak durması ve tüm olumsuz ikazlarla bir arada Oppenheimer’ın hırslı kişiliğine vurgu yapan Nolan, Strauss’u öykünün baş berbatı yaparak bir yandan da Oppenheimer’ı aklıyor. Yani Oppenheimer’ın dünyanın şahit olduğu en büyük katliamlardan birinin yaratıcısı mı yoksa pişmanlıkla kefaret ödemeye çalışan vicdanlı bir bilim insanı mı ikileminde seyirciye ‘bak, asıl makûs Strauss’ diyerek olayı kolaylaştırıyor. Tahminen de artık Nolan’ın her şeyi herkesten çok daha âlâ bildiği, anladığı, yaptığı ve anlattığı kibrinden uzaklaşması gerekiyor.

Nolan, vicdanen akladığı Oppenheimer’ın bayanlarla ilgisi üzerinden de makûs bir erkek olmadığını vurguluyor. Florence Pugh’un resmen harcanmış karakteri Jean Tatlock ve çocuk bakamayan eşi Kitty (Emily Blunt) Oppenheimer’ı dâhi fakat şanssız erkek şablonuna sokuyor.

Diyalog yüklü, klasik anlatıya yakın duran “Oppenheimer” Nolan’ın en güzelleri ortasında yer almasa da 2024’teki Oscar adaylıklarında savlı olacak üzere görünüyor. Amerikan tarihinin bu değerli süreci, Akademi’ye sempatik geleceğinden sinemanın, direktör ve uyarlama senaryo kısmında adaylık ihtimali olabilir. Teknik kısımların yanı sıra Nolan’ın tekraren birlikte çalışsa da birinci kere başrol verdiği Cillian Murphy’ye en düzgün erkek oyuncu kategorisinde adaylık çıkabilir ki kendisi fotoğraflardaki kadar gerçek bir Oppenheimer olmuş. Ancak bu ihtimaller ortasında şimdiden barizleşen adaylık/ödül varsa o da Robert Downey Jr.’ın Lewis Strauss’daki performansıyla çok lakin çok yakın olduğu yardımcı erkek oyuncu ödülü…

Nolan’ın “Barbie” kırgınlığı

“Insomnia”dan beri yani yaklaşık 20 yıl Warner Bros. ile çalışan Christopher Nolan, “Tenet” vaktinde, pandemi devrinde filmleri sinemalarla birebir anda dijital platformda gösterime sokma kararı nedeniyle ortasının bozulduğu WB’u bırakarak Universal ile anlaşmıştı. Bu ayrılığın etkisini “Oppenheimer” ve “Barbie”nin birebir tarihte vizyona girmesinde görmek mümkün. Zira WB’un “Barbie”yi şuurlu olarak Nolan’ın sinemasının karşısına koyduğu sav ediliyor. Insider’ın haberine nazaran “Oppenheimer”ın vizyon tarihi uzun vakitten beri aşikardı. Esasen Nolan’ın neredeyse tüm sinemaları için tercih ettiği tarihin, temmuz ortası olduğu biliniyor (pandemi olmasaydı “Tenet” de temmuzda vizyona girecekti). Fakat WB uzun müddettir üretim basamağında olan “Barbie”yi bir anda “Oppenheimer” ile birebir tarihe endeksledi. Bu bölümde sık rastlanan bir durum değil. Zira stüdyolar hasılat kaybı yaşamamak için büyük gişe sinemalarını tıpkı hafta vizyona sokmamaya çalışır. Mevcut durumu WB’un Nolan’dan intikam almaya çalıştığı formunda yorumlayanlar var. WB’un tarih değiştirme tekliflerini evvelden reddettiği belirtiliyor. Nolan’ın ise bu durumdan rahatsız olduğu söyleniyor. Lakin yeniden Insider’ın haberine nazaran bunların temelinde WB’un Nolan’ı geri istemesi var ve Nolan eski stüdyosuna dönerse kimse şaşırmamalı.