‘Mustafa’m zaferi ele almadan dönme’

Aydın Hasan – Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a hareket günü, 16 Mayıs 1919 olarak belirlenmişti. Genç Paşa, 15 Mayıs’ta son resmi görüşmelerinin akabinde meskenine gitti. O akşam İstanbul’da annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule Hanım ile yalnız kalmak istedi. Zübeyde Hanım’ın karyolasının yanında yer sofrası hazırlandı. “Anneciğim. Ben gidiyorum… Buraların da Selanik üzere olmak ihtimali vardır. Ben gittikten sonra yanılıp da sokağa çıkmayın. Benim işim önemli. Bu işte muvaffak olabilmem için huzuru kalple çalışmam lazım. Beni merak ve tasada bırakmayın. Giderken gözüm artta kalmasın. Elimi, ayağımı bağlamayın. Memleket için çalışırken sizden yana bir ıstıraba duçar olmak istemem” dedi. Zübeyde Hanım, kalbindeki sıkışıklıkla kötüleşti. Hekim Rasim Ferit Beyefendi çağrıldı. O gece uykusuz geçti. Sabah olduğunda kendisine gelen Zübeyde Hanım, Samsun’a uğurladığı biricik oğlunun akabinde kızı Makbule’ye; “Sen asker kardeşisin. Ayıp, ağlanır mı hiç askerin akabinde? Üzüntünü kimseye belirli etme. Konuklara şerbet ez. Memleket için giden insan ölse bile akabinde ağlanmaz” dedi. Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919’ta Ordu Müfettişi vazifesiyle Samsun’a vardı. 

İdamı duyunca felç geçirir 

23 Nisan’da Meclis’in açılmasının çabucak ertesinde 11 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal, İstanbul’da toplanan Divan-ı Harp tarafından idama mahkum edildi. 24 Mayıs 1920’de idam kararını padişah onayladı. Zübeyde Hanım, bu güç günlerde evladıyla ilgili idam kararından duyduğu ıstırap ile felç geçirdi. Ankara’da ulusal çabayı başlatan bir başkanın annesi olarak işgal altındaki İstanbul’da yaşamak hiç de kolay değildi. Kahraman komutanın kalbi ise Kurtuluş Savaşı’nın en şiddetli günlerinde bir yandan İstanbul’daki annesinin tasasına da dayanmak zorundaydı. 

Darüşşafaka Cemiyeti’ne bağış 

Darüşşafaka Cemiyeti’nin arşivinde yer alan ve kurumun internet sitesinde de yer verilen bir evrak, Zübeyde Hanım’ın güçlü kişiliği ve yüksek karakteri hakkında değerli ip uçları veriyor. Doküman, 28 Kasım 1921 tarihini taşıyor. Yani Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü, Sakarya Savaşı’nın 75 gün sonrası; 30 Ağustos 1922’de kurtuluşu sağlayacak Büyük Taarruz’un ise yaklaşık dokuz ay öncesi. Dokümana nazaran; oğlu Ankara’da ulusal çabayı sürdüren Zübeyde Hanım, Darüşşafaka Cemiyeti’ne 20 bin kuruş bağışta bulunuyor. Bağış karşılığı isteği, ailesinden ölmüş olanların kimilerini sayarak onların ruhuna Kadir Gecelerinde hatim indirilmesi. 

Mustafa Kemal, kendisi yurt seyahatindeyken hayatını kaybeden Zübeyde Hanım’ın İzmir Karşıyaka’da bulunan kabrinin başında. (1923)

İşgal günlerinde ana cesareti 

Belgedeki, “Ankara Hükûmeti Büyük Millet Meclisi Reisi ve Anadolu Kuvâ-yı Ulusala Başkumandanı Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin valideleri Zübeyde ve halaları Emine Hanım” sözleri tarihe düşülen kıymetli bir not. Zira bu söz savaşın sürdüğü sırada işgal altındaki İstanbul’da yazılıyor. Bu Zübeyde Hanım’ın yüreğini göstermesinin yanı sıra birebir vakitte Darüşşafaka’nın tarihimizdeki değeri açısından da kıymetli. Zübeyde Hanım, bağış karşılığı öğrencilere, mevsim meyvelerinden ikram edilmesi kaidesini koyuyor. Böylelikle bugün Darüşşafaka’da öğrencilere diledikleri vakit mevsim meyveleri yiyebilme imkanı sunma geleneği de Zübeyde Hanım’ın bedelli bir mirası olarak kalıyor. Bu geleneğin temelinin işgal altındaki günlerde atılması ise bu milletin şefkat tarihinde vurgulanacak bir öteki konu. 

‘Anam! Bize dua et!’ 

Zübeyde Hanım, işgal altındaki İstanbul’dan 14 Haziran 1922’de Ankara’ya oğlunun yanına gitti. Mustafa Kemal, Ağustos 1922’de Büyük Taarruz için Şuhut’a hareketinden evvel Çankaya’daki meskende annesinin odasına giderek elini öptü. Ancak Ankara’dan ayrılacağını söylemedi. Zübeyde Hanım, Ankara’dan ayrıldığını hissettiği oğlunun akabinde Ali Çavuş’u çağırarak eline şu notu tutuşturdu, “Mustafa’m bilirim gelmeyeceksin. ‘Çay davetine gidiyorum’ dedin. Fakat molla annen nereye gittiğini bilir. Sen cepheye gidersin. Benim yüreğim bunu bilir. Senin için dua ediyorum bilesin. Bil! Ve de Mustafam, zaferi ele almadan dönme. Ben, seni beklemeyi bilirim”. Akabinde da ekledi; “Ali, al bu mektubu yetiştir ona. Neredeyse bul. Bul onu anladın mı?.” 

Ali Çavuş, Kocatepe yolundaki Mustafa Kemal’e anasının mektubunu ulaştırdı. 26 Ağustos 1922 sabahı Mustafa Kemal’in Kocatepe’de “Anam! Bize dua et!” diyerek başlattığı büyük taarruz, 30 Ağustos’ta zafer ile sonuçlandı. 

4 evlat acısını yüreğine gömdü

Zübeyde Hanım’ın yaptığı bağışı gösteren evrak Mustafa Kemal’in ailesine ait bilgiler de veriyor. Direkt Zübeyde Hanım’dan, Atatürk’ün akrabalarının kıymetli bir kısmını öğrenmiş oluyoruz. Evraka nazaran, Atatürk’ün anne tarafından dedesi Feyzullah Efendi, anneannesi Ayşe Hanım, dayısı Hüseyin Efendi, teyzesi Fatma, annesinin babaannesi Emetullah, annesinin anneannesi Emine, Zübeyde Hanım’ın kerimeleri yani Atatürk’ün küçük yaşta vefet etmiş olan kız kardeşleri İsmet ve Naciye, erkek kardeşleri Ömer ve Ahmet. Evrakta ismi geçen Emine Hanım ise Zübeyde Hanım’ın eşini kaybettikten sonra eğitim görmesi için Mustafa Kemal’i yanına bıraktığı halasıdır. Emine Hanım’ın, Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul’da olduğu anlaşılıyor. Doküman, Makbule Hanım’la birlikte Mustafa Kemal’in beş kardeşinin olduğunu birinci elden bir kere daha doğruluyor. Manevi kardeşi Rabia da eklendiğinde kardeş sayısı altıya çıkıyor.