Zeytinde de doğal afet! Zeytinyağı fiyatları için şok kestirim

GÜRKAN AKGÜNEŞ Manisa – İklim krizi, zeytini de vurdu. Türkiye’nin en değerli zeytin merkezlerinden Manisa Akhisar’da adeta ‘zeytin afeti’ yaşanıyor. Kollarda zeytin yerine yalnızca yapraklarıyla karşı karşıya kalan zeytin üreticileri, kara kara bu yıl ne yapacaklarını düşünüyor. İlçede geçen yıl 400 bin tona ulaşan rekoltenin, bu yıl en fazla 50 bin tonda kalacağı belirtiliyor. Kredi borçları ve tarla bakım sarfiyatları nedeniyle telaşlı olan zeytin üreticileri, “Akhisar böylesi bir tabloyla birinci sefer karşılaştı. Olağanda üç ay sürecek hasat dönemi bu yıl bir haftada bitecek. Gelecek sene de bu türlü olursa vay halimize” diyor. Zeytinciliğin ağır olarak yapıldığı öteki bölgelerde de rekoltede önemli kayıplar beklendiğini duyuran Akhisar Ziraat Odası Ahmet Akbuğa, “Bu yıl zeytinyağının litresi 250 liraya çıkarsa kimse şaşırmasın. Tarihte bu türlü bir durum görülmedi. Depolardaki zeytinler de günü kurtarmaya yetmez” diye konuşuyor.

Akhisar, zeytinin merkezlerinden biri. Bilhassa sofralık yeşil zeytinin yüzde 70’i, Manisa’nın Akhisar ilçesinden ülkeye dağılıyor. Ovalar, dağlar, bahçeler çabucak her yer, zeytin ağaçlarıyla kaplı. Mahallelerin birçoklarında temel geçim kaynağı zeytin. Zeytinle çocuklarını evlendiren, zeytinle meskenlerini onaran, hayır yemekleri düzenleyen Akhisarlılar, bu yıl adeta ‘zeytin afeti’yle karşı karşıya. Tarlalarda her zamanki üzere nisanda çiçek açan zeytinler, bu yıl meyveye dönememiş. Kimi bu durumu; popülasyonu artan güveye bağlıyor, kimi de hava şartlarında yaşanan olağandışı değişimlere. Natürel her ikisi de, global iklim değişikliğinden kaynaklı.

SİGORTA KARŞILAMIYOR

Aslında bölgede zeytin, geçen yıl ziyadesiyle yüz güldürmüş. Beklenenin çok üzerinde bir rekolteyle karşılaşmış çiftçiler. Bu yıl ise birçok ağaçta tek bir zeytin dahi yok. 20-30 yıllık ağaçlar adeta hasat sonrasını andırıyor. Kriz sonrası geçen yılki rekoltenin yüzde 10’u beklenen ilçede, yetkililerin bu afete el uzatması isteniyor. Medar Mahallesi’nde yüzlerce zeytin ağacı bulunan çiftçilerden Mehmet Hulusi Otomobilci, Nisan ayındaki çiçeklenmeden sonra ağaçta tohurların oluştuğunu ve zeytin gözlerini gördüklerini fakat Mayıs ayındaki yağmurlar ve akabinde gelen ani sıcak artışından sonra ağaçlarda meyvenin oluşmadığını anlattı. Geçen yıl 60 kilo zeytin topladığı ağaçta şu an tek bir zeytin bile bulamayan Otomobilci, “Her eserde olduğu üzere zeytinde de var yılı, yok yılı yaşardık. Biz ağaçlarımıza çocuk üzere bakarak ‘yok yılı’nı ortadan kaldırmıştık. Lakin böylesini birinci kere gördük. Ziyanımız büyük. Tarım sigortası da meyve tavrı gerçekleşmediği için ziyanı karşılamıyor” dedi. Dokuz dönüm zeytin bahçesi bulunan muhtar Sırrı Başlamış da, “Geçen yıl 15 ton zeytin aldım. Bu yıl 500 kilo bile çıkmaz. 30 bin liraya yakın, gübre, budama, mazot masrafım oldu. Nasıl çıkacak bu para? Gelecek yıl da bu türlü olursa ne yapacağız?” diye kara kara düşünüyor.

SULAR DA TÜKENMEK ÜZERE

Kadıdağ ve Gökçeahmet mahallelerinde de durum tıpkı. Çiftçiler yer altı kuyularından suladıkları zeytin ağaçlarının bakımını hâlâ bırakmamış. Lakin bir öbür değerli sorun, suyun da artık tükenme noktasına gelmiş olması. Sondaj derinlikleri 200 metrelerin altına inmiş. Derinlik arttıkça elektrik fatura bedelleri de artıyor. Onlarca dönüm yerde 2 bin 500 zeytin ağacı bulunan Mehmet Boyalı, “Geçen yıl 60 ton aldım, bu yıl en fazla 10 ton alabilirim. Krediyle birlikte 500 bin liraya yakın masrafım var. Birçok köylü sulama kaynaklı elektrik parasını nasıl ödeyeceğim diye düşünüyor. Sigorta yaptırdık fakat o da işe yaramıyor. Lakin dolu vurursa geçiyor. Köylüler için takviye sağlanır ya da kredi borçları ertelenirse, zeytinimize daha yeterli bakarız” diyor.

‘KREDİ ÖDEMELERİ ERTELENSİN’

Akhisar Ziraat Odası Lideri Ahmet Akbuğa ise “Olağanüstü bir durum yaşamaktayız” diyerek şöyle devam ediyor: “Eskiden az ve bol dönem birbirini dengelerdi. Lakin bu yıl hiç zeytin yok. Tarihte birinci kere bu türlü bir durum yaşıyoruz. Üreticiyi çok önemli sıkıntılar bekliyor. Yok olduğu halde üretici, budamayı, gübrelemeyi yaptı. Personellik mazot ödedi. Masraflar arttı ancak ağaçlar boş. Hem girdiler hem de tarım faizleri yükseldi. Ödemeler de yaklaşıyor. Hükümetin daha evvel yaptığı üzere alan bazlı desteklemeler ya da tarım kredisi ödemelerinin bir yıl ertelenmesi gerekiyor. Bunlar yapılmazsa, çiftçiye icra da gelebilir. Alışılmış bu durum zeytin ve zeytinyağı fiyatına da yansıyacak. Şimdiden borsada fiyat artmaya başladı. Toplumsal medyada kimse zeytinyağını satmasın deniliyor. Bu yıl zeytinyağının litresi 250 liraya çıkarsa kimse şaşımasın. Lakin bu fiyat zeytinyağını halktan uzaklaştırır. Beşerler nasıl alıp da sofralarına koyacak? Fiyat artınca tağşiş de artar. Depolardaki zeytinler de günü kurtarmaya yetmez.”

BÖYLESİ GÖRÜLMEDİ!

Gökçeahmet Mahallesi’nin muhtarı Muhammet
Mustafa Özdemir de tabloyu, “Ömrümde bu türlü bir şey görmedim” yakınmasıyla özetliyor. Gerçi onun bahsettiği müddet 30 yıl. Zira Ege’nin en genç muhtarıymış. Geçen yıl yüz ton zeytin alan Özdemir, bu yılki dönemi lakin 2-3 ton zeytinle kapatacağını söylüyor: “Burada zeytin hasadı üç ay sürerdi ancak bu yıl bir haftada herkesin zeytini bitecek. Bu kadar
az zeytin bu bölgede birinci kere görülmüş. İnanılmaz bir şey yaşıyoruz. Küçük ve orta ölçekli zeytinci için kaideler çok güç olacak bu yıl. Önümüzdeki sene bu türlü giderse daha da yandık. Tarlalara nasıl bakıp, kredileri nasıl ödeyeceğiz, bilemiyorum.”

‘ZEYTİN YOK’

Manisa Vilayet Tarım Müdürlüğü yetkilileri “Manisa genelinde rekolte kaybı bekliyoruz. Nisan ayında -6’yı görmemiz ve kesintisiz bahar yağışları üzere iklim değişikliği kaynaklı etkenler randımanı düşürdü bu yıl, ağaçlar sağlıklı lakin zeytin yok” diyor. Bölgedeki zeytinyağı üreticileri İzmir ve Balıkesir’de de rekolte kaybı olduğunu belirtiyor.

REKOLTE KESTİRİMİ EYLÜLDE

Ulusal Zeytin Kurulu Lideri Mustafa Tan, net rekolte kestiriminin eylülde yapılabileceğini belirterek, “Zeytinde var
ve yok yılları vardır. Geçen yıl Akhisar bölgesinde yaprak üzere zeytin vardı. Bu yıl birtakım bölgelerde zahmetler yaşandığını biliyoruz. Lakin İzmir’in birtakım ilçelerinden, Ayvalık’tan Edremit’in dağlık kesitlerinden de güzel haberler alıyoruz. Geçen yıldan çok daha fazla eser bekleniyor kimi yerlerde. 41 vilayette zeytin var. Bölgesel değişimler yaşansa da bu yıl, stoğumuzla birlikte rastgele bir eser ıstırabı yaşamayız. İhracata yetecek eseri de alırız. Fakat gelecek yıl İspanya gibisi kuraklıkla karşılaşırsak durum değişebilir.”

TÜRKİYE ÜRETİMDE 1. TÜKETİMDE 11. SIRADA

Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü datalarına nazaran 2021’de dünyada 23 milyon 54 bin 310 ton zeytin üretildi. Türkiye “zeytin üretimi”nde yıllık 1 milyon 739 bin ton ile İspanya, İtalya’dan sonra üçüncü sırada yer alıyordu. 2022’de ise zeytin üretimi yıllık yaklaşık yüzde 71 artışla 2 milyon 976 bin 654 tona çıktı ve Türkiye pazar önderi oldu. Zeytinyağında da 2022’de yıllık yüzde 79 artış yakalayıp 421 bin 717 ton üretim ile tüm vakitlerin rekorunu kıran Türkiye zeytinyağı üretiminde İspanya’dan sonra dünya ikincisi pozisyonuna yükseldi. Buna karşın Tarım Bakanlığı bilgilerine nazaran; Türkiye “Dünya zeytinyağı tüketimi”nde yıllık kişi başı ortalama 1.4 kilo ile 11. sırada yer alıyor.

BAĞLARI DON TARLALARI SEL VURDU

Manisa’da nisan başında Balkanlar üzerinden gelen soğuk hava nedeniyle oluşan don asmaları vurdu. Mayıs sonu ve haziran ayı başında ise bağlar ve tarlaları sel aldı.